Patogeny odglebowe atakujące system korzeniowy truskawki stanowią poważne zagrożenie dla wzrostu i rozwoju roślin oraz powodzenia produkcji truskawek. Mogą prowadzić do zamierania plantacji, strat w plonach oraz szybkiego rozprzestrzeniania się choroby w glebie. Zwalczanie tych chorób jest wyjątkowo trudne, ze względu na zdolność grzybów do tworzenia przetrwalników, które mogą przetrwać w glebie wiele lat.
Poniżej przedstawiamy 9 najczęściej występujących chorób, sezonowość i warunki sprzyjające rozwojowi patogenów, charakterystyczne objawy i metody ochrony jak ograniczyć infekcje i ich rozwój na plantacjach truskawek.
Dlaczego truskawki zamierają? Choroby odglebowe truskawek – objawy i ochrona plantacji.
1. Pestalotiopsis clavispora (zgnilizna korony i korzeni truskawki)
Sezonowość i warunki sprzyjające
Zgnilizna korony i korzeni wywołana przez grzyba Pestalotiopsis clavispora jest jedną z poważniejszych chorób odglebowych truskawek. Organizm ten rozwija się przede wszystkim w wilgotnych okresach roku, kiedy warunki sprzyjają długotrwałemu zaleganiu wody na powierzchni gleby oraz wysokiej wilgotności powietrza. W Polsce sprzyjające patogenowi warunki występują przede wszystkim od maja do lipca, kiedy temperatura gleby osiąga 15–25°C oraz gdy okres wilgotnej jesieni się przedłuża (wrzesień-październik).
Objawy
Korzenie i podstawa korony truskawki pokrywają się nieregularnymi, brunatnymi i czarnymi plamami nekrotycznymi, tkanki stają się wodniste, a następnie łamliwe i ciemnieją. Rozwojowi choroby towarzyszy słabe zakorzenianie. Z czasem nekrozy obejmują koronę, co prowadzi do zahamowania wzrostu całej rośliny. Nadziemnie choroba objawia się powolnym wzrostem, karłowaceniem, słabym rozwojem rozłogów, a liście mogą być bladozielone z miejscowymi przejaśnieniami. W skutek objawów całe truskawki zasychają i zamierają.
2. Phytophthora sp. (fytoftoroza, zgnilizna korony truskawki, czerwona zgnilizna korzeni truskawki)
Sezonowość i warunki sprzyjające
Fytoftoroza truskawki, obejmująca zgniliznę korony, wywołaną głównie przez Phytophthora cactorum oraz czerwoną zgniliznę korzeni indukowaną przez Phytophthora fragariae rozwija się w wilgotnym klimacie Polski przede wszystkim wiosną (kwiecień–maj) i jesienią (wrzesień–październik), gdy gleba jest rozmokła po obfitych opadach, a temperatura wynosi 17-25°C.
Objawy
W początkowej fazie choroby truskawki wykazują karłowacenie, więdnięcie liści i symptomy „suszy” na brzegowej stronie liści, z ostrą granicą między zdrową a uszkodzoną tkanką. Po nacięciu korony widoczny jest charakterystyczny, czerwony rdzeń przy infekcji P. fragariae.
W przypadku P. cactorum charakterystyczna jest wodnista, jasnobrązowa martwica naczyń. Korzenie mogą brunatnieć aż do niemal czarnego gnilnego nalotu. Warto zauważyć, że infekcja patotypem P. cactorum, wywołującej zgniliznę korony może również wywołać skórzastą zgniliznę owoców truskawek. Jednak nie wszystkie patotypy zgnilizny skórzastej mają zdolność powodowania zgnilizny korony. Typowym objawem skórzastej zgnilizny na młodych, zielonych owocach są ciemnobrązowe plamy gnilne z brązowym marginesem, które rozprzestrzeniając się nadają twardą, skórzastą fakturę. Na dojrzałych owocach widoczne są subtelne przebarwienia od brązowego do ciemnofioletowego, czasem z białym nalotem pleśni. Stają się miększe, gniją, wydzielają nieprzyjemny zapach i smak, a potem twardnieją.
3. Verticillium dahliae (werticilioza truskawki)
Sezonowość i warunki sprzyjające
Werticilioza truskawki wywoływana przez Verticillium dahliae to choroba grzybowa, która poraża korzenie i system naczyniowy rośliny, wywołując typowe dla więdnięcia objawy. Infekcja rozpoczyna się we wczesnej fazie wzrostu (od wiosny) i nasila latem. Optymalne warunki rozwoju to 21–25°C i wilgoć.
Objawy
Patogen wnika przez uszkodzenia korzeni, następnie kolonizuje naczynia wodonośne, co prowadzi do ograniczonego przepływu wody – obserwujemy więdnięcie liści zwłaszcza w południowych godzinach dnia. Na końcówkach blaszek liściowych pojawiają się brązowe, suche, gnilne plamy, a wzrost rośliny zostaje zahamowany. Na przekroju korzeni lub szyjki korzeniowej widoczne są ciemnobrązowe smugi w naczyniach.
4. Fusarium sp. (fuzarioza, fuzaryjne więdnięcie, zgnilizna korony i korzeni truskawki)
Sezonowość i warunki sprzyjające
Jednym z poważniejszych zagrożeń dla uprawy truskawek w Polsce jest infekcja grzybami z rodzaju Fusarium, które wywołują choroby takie jak fuzarioza, fuzaryjne więdnięcie czy zgnilizna korony i korzeni truskawki. W polskich warunkach klimatycznych największe zagrożenie ze strony Fusarium pojawia się w okresie od maja do sierpnia. Najbardziej sprzyjają mu wysokie temperatury, przekraczające 20–25°C, a także wysoka wilgotność gleby lub odwrotnie — jej nadmierne przesuszenie.
Objawy
Patogen atakuje przede wszystkim korzenie, które tracą włośniki, brunatnieją, miękną i łatwo odrywają się od walca osiowego. Liście przebarwiają się na kolor żółty, brunatnieją od brzegów i zamierają. Na przekroju korony i korzenia pojawiają się różowe lub brunatne przebarwienia tkanek. Tak porażone rośliny karłowacieją, słabo plonują i często całkowicie zamierają.
5. Pythium ultimum (czarna zgnilizna korzeni truskawki)
Sezonowość i warunki sprzyjające
Pythium ultimum to patogen wywołujący tzw. czarną zgniliznę korzeni truskawki, któremu sprzyjają przede wszystkim wilgotne, ciężkie gleby o słabej przepuszczalności wody. Grzybnia rozwija się już w temperaturach powyżej 5°C, osiągając maksimum aktywności w przedziale 18–25°C, a poniżej 4°C i powyżej 30°C jest znacząco ograniczona. W polskich warunkach klimatycznych największe zagrożenie infekcją obserwuje się w okresie kwiecień–czerwiec, gdy gleba po zimie jest chłodna i wilgotna, oraz w warunkach przedłużających się opadów wczesną jesienią (wrzesień–październik).
Objawy
Infekcja rozpoczyna się od bezpośredniego kontaktu zoospor z osłabionymi korzeniami i szyjką rośliny; rozwój choroby ułatwiają uszkodzenia mechaniczne i nadmiar wody, która blokuje dostęp tlenu do systemu korzeniowego. Symptomy tej choroby truskawek to wodniste, ciemnobrązowe plamy na korzeniach palowych i włośnikowych, ich mięknięcie i łatwe oddzielanie się od tkanek zdrowych. Przy silnym porażeniu cały system korzeniowy przybiera czarny odcień i ulega rozkładowi. Wraz z rozwojem choroby rośliny wykazują zahamowanie wzrostu, żółknięcie i więdnięcie liści, karłowacenie i przedwczesne zamieranie.
6. Cylindrocarpon destructans (zgnilizna korzeni truskawki)
Sezonowość i warunki sprzyjające
Truskawki mogą być również atakowane przez Cylindrocarpon destructans, który odpowiada za zgniliznę korzeni truskawki. Jest w stanie przetrwać w glebie w postaci mikrosklerocjów przez wiele lat. Optymalne warunki jego rozwoju to temperatura 18–22°C (aktywność już od 5°C, wyraźnie niższa powyżej 30°C), co w Polsce pokrywa się głównie z okresem maja–czerwca oraz przy utrzymującej się wilgotności z wczesną jesienią (wrzesień–październik).
Objawy
Grzyb infekuje korzenie przez uszkodzenia mechaniczne. Sprzyjają mu słabe napowietrzenie i zbita struktura gleby. Korzenie włośnikowe zamierają, końcówki korzeni czernieją, a cały system korzeniowy staje się ciemny, łamliwy i pozbawiony zdolności regeneracji. Na nadziemnych częściach widać zahamowanie wzrostu, karłowacenie, chlorozy oraz więdnięcia w gorące dni, co skutkuje obniżonym plonem i przedwczesnym zamieraniem roślin.
7. Rhizoctonia solani (czarna zgnilizna korzeni truskawki, rizoktonioza)
Sezonowość i warunki sprzyjające
Rhizoctonia solani to patogen, który może przetrwać w glebie i na resztkach roślinnych przez kilka sezonów. W polskich warunkach klimatycznych jego aktywność jest najwyższa w okresie czerwca–sierpnia, przy temperaturach gleby oscylujących między 20 a 30°C (rozwija się już od około 15°C, a powyżej 35°C jego wzrost wyraźnie słabnie). Do infekcji dochodzi, gdy grzybnia lub sklerocja mają bezpośredni kontakt z korzeniami i podstawą szyjki rośliny, często przenoszona jest wraz z zakażonym materiałem sadzeniowym lub resztkami roślinnymi w glebie.
Objawy
Porażone korzenie i szyjka korzeniowa pokrywają się nieregularnymi, ciemnobrązowymi lub czarnymi nekrozami, a tkanki stają się łamliwe i łatwo ulegają rozdrobnieniu. Na powierzchni gleby w miejscu infekcji można też dostrzec liczne, czarne grudki. W efekcie uszkodzony system korzeniowy nie reguluje prawidłowo pobierania wody i składników odżywczych, co objawia się zahamowaniem wzrostu roślin, karłowaceniem oraz słabym rozwojem rozłogów. Na liściach pojawia się chloroza i miejscowe więdnięcia, szczególnie w gorące, suche dni, a osłabione rośliny plonują słabiej, z mniejszymi i często niesymetrycznymi owocami.
8. Sclerotinia sclerotiorum (zgnilizna twardzikowa)
Sezonowość i warunki sprzyjające
Zgniliznę twardzikowa to choroba grzybowa truskawek wywołana przez grzyb Sclerotinia sclerotiorum. Optymalnymi warunki rozwoju jest temperatura 15–21°C oraz wysoka wilgotność powietrza i gleby. W Polsce największe ryzyko infekcji przez ten patogen występuje gdy truskawki kwitną (kwiecień-czerwiec), a chłodne, wilgotne warunki zwiększają ryzyko uwalniania zarodników. Infekcje mogą pojawić się na jesień (wrzesień–październik).
Objawy
Zarodniki osiadają na kwiatach i uszkodzonych częściach roślin, a grzybnia penetruje koronę i korzenie, tworząc białawą, watowatą pleśń i wodniste nekrozy, pod którymi rozwijają się czarne sklerocja. Na roślinach widoczne są więdnięcie pędów, żółknięcie liści i miękka zgnilizna owoców truskawek, co prowadzi do spadku plonu.
9. Colletotrichum acutatum i Colletotrichum fragariae (antraknoza truskawki)
Sezonowość i warunki sprzyjające
Antraknoza truskawki, obejmująca nekrozy owoców, pędów i korony, wywoływana głównie przez Colletotrichum fragariae zwykle związana ze zgnilizną korony i Colletotrichum acutatum zwykle związana ze zgnilizną owoców, rozwija się w ciepłych (20–30°C), wilgotnych warunkach z częstymi opadami i wilgotnością powietrza powyżej 85%, zwłaszcza latem podczas zawiązywania i dojrzewania owoców.
Objawy
Grzyb może atakować owoce, rozłogi, ogonki liściowe i koronę rośliny. Na owocach pojawiają się początkowo małe, wodniste, okrągłe plamy, które szybko stają się zapadnięte i ciemnobrunatne. Infekcja tkanki korony wywołuje zgniliznę, objawiającą się czerwonobrązowym do ciemnobrązowego przebarwieniem i brunatnymi smugami we wnętrzu rośliny, co często kończy się więdnięciem i obumieraniem całej rośliny.
Jak ograniczyć infekcję patogenów i rozwój chorób odglebowych na plantacji? Ochrona truskawek przed chorobami.
1. Wybór zdrowych sadzonek
Stosuj wyłącznie certyfikowane sadzonki, wolne od patogenów glebowych. Unikaj przesadzania roślin z plantacji, na których wcześniej występowały problemy z glebowymi chorobami korzeni czy korony.
2. Rotacja i struktura płodozmianu
Nie wysadzaj truskawek w tym samym miejscu częściej niż co 3–4 lata. Rotuj z roślinami, które nie są podatne na infekcję tych samych patogenów (np. zboża, bobowate), unikając psiankowatych i innych jagodowych.
3. Poprawa warunków glebowych i drenażu gleby
Zapobiegaj zastojom wody. Zadbaj o montaż drenażu liniowego lub rur perforowanych i o utrzymywanie lekkiej, przepuszczalnej struktury gleby.
4. Optymalizacja nawadniania
Zamiast zraszaczy stosuj nawadnianie kroplowe, by ograniczyć zaleganie wody na powierzchni gleby i liściach/owocach. Nawadniaj wcześnie rano, by gleba zdążyła odparować wilgoć przed wieczorem.
5. Zabiegi sanitarne i agrotechniczne
Usuwaj porażone resztki roślinne (korony, rozłogi, zainfekowane owoce). Regularnie odchwaszczaj plantację, ograniczając alternatywne żywiciele patogenów. Między każdą interwencją sterylizuj narzędzia (noże, sekatory).
6. Dobór odmian odpornych lub tolerancyjnych
Unikaj odmian truskawek podatnych na choroby. Wybieraj te o zarejestrowanej tolerancji lub umiarkowanej odporności na patogeny odglebowe. Sprawdź rekomendacje instytutów ochrony roślin w Polsce.
7. Zabiegi biologiczne
Aplikuj preparaty zawierające antagonistyczne grzyby i bakterie (np. Trichoderma sp., Bacillus sp.), które ograniczają rozwój Fusarium, Pythium, Phytophthora i Sclerotinia sclerotiorum.
8. Monitorowanie objawów na roślinie, kontrola obecności niecieni w glebie i wczesne wykrywanie chorób
Regularnie sprawdzaj korzenie i koronę roślin, wykonując nacięcia i testy wilgotności gleby, a także obserwuj liście i owoce pod kątem plam, przebarwień czy nalotów.
Dodatkowo, obecność w glebie nicieni sprzyja wtórnym zakażeniom przez szereg glebowych patogenów truskawki, takich jak Verticillium dahliae, Fusarium oxysporum, Rhizoctonia solani, Cylindrocarpon destructans czy Pythium ultimum. Dlatego skuteczna kontrola nicieni może znacznie ograniczyć rozwój tych chorób.
Jeśli nie masz pewności jakim patogenem jest zarażona roślina, warto wysłać próbkę do laboratorium w celu jej zbadania. Unikniesz strat ekonomicznych i będziesz mógł wykonać celowaną terapię zwalczania tej choroby na plantacji dedykowanymi środkami ochrony roślin.
Podsumowanie
Patogeny odglebowe stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia systemu korzeniowego truskawki, prowadząc do zgnilizn, więdnięcia i obumierania roślin. Choroby te rozwijają się w wilgotnych okresach (wiosna–jesień) przy specyficznych dla każdego patogena temperaturach i często łączą się z żerowaniem nicieni, co potęguje uszkodzenia. Kompleksowe stosowanie działań prewencyjnych pozwala utrzymać naturalną odporność roślin, ograniczyć infekcje w glebie, zminimalizować straty w plonach i utrzymać wysoką produktywność uprawy. W razie podejrzenia infekcji warto wykonać badania laboratoryjne próbek roślin, by precyzyjnie zidentyfikować sprawcę i zastosować ukierunkowane środki ochrony.
