Monitoring chorób i szkodników jest jednym z kluczowych elementów zarządzania ochroną roślin w nowoczesnym rolnictwie. Jego skuteczność w dużej mierze zależy od precyzyjnego gromadzenia i analizowania danych dotyczących warunków pogodowych oraz dynamiki rozwoju patogenów i populacji szkodników. System Farm Smart jest innowacyjnym narzędziem, które integruje dane z sieci stacji meteorologicznych, automatycznych foto-pułapek oraz zaawansowanych modeli fenologicznych i chorobowych, umożliwiając prognozowanie zagrożeń w czasie rzeczywistym. Dzięki temu rolnicy otrzymują precyzyjne informacje, które pozwalają na optymalne planowanie zabiegów ochronnych, minimalizując straty i poprawiając efektywność ochrony upraw.
Czym jest monitoring i dlaczego jest tak ważny?
Monitoring upraw to systematyczne obserwowanie i zbieranie danych dotyczących kondycji roślin oraz zagrożeń ze strony agrofagów. Jego głównym celem jest szybkie wykrywanie problemów zanim zdążą one spowodować poważne straty w plonach i pogorszyć jakość plonu handlowego.
Tradycyjny monitoring szkodników i chorób opiera się na lustracji upraw, czyli regularnych wizytach w polu lub sadzie i obserwacji roślin pod kątem objawów chorobowych czy obecności owadów. Ocenie podlega stan liści, łodyg, kwiatów czy owoców i na tej podstawie podejmowane są decyzje o wykonaniu lub odroczeniu zabiegu. Metoda ta jest czasochłonna i wymaga dużej wiedzy i doświadczenia, a co najważniejsze pozwala reagować dopiero wtedy, gdy problem staje się widoczny gołym okiem. W momencie, gdy patogen zdążył się już rozwinąć w roślinie, walka z nim jest znacznie trudniejsza. Podobnie wygląda sytuacja w przypadku szkodników, jeśli owad rozpoczął żerowanie, często wnikając do wnętrza rośliny lub owoców, jak dzieje się to np. w przypadku nasionnicy czy owocówek, jego zwalczanie staje się zdecydowanie mniej skuteczne i wymaga większych nakładów.
Dlatego w nowoczesnym rolnictwie coraz częściej korzysta się z narzędzi cyfrowych, które wspierają tradycyjne lustracje. Umożliwiają one nie tylko bieżące monitorowanie sytuacji w uprawie, ale przede wszystkim prognozowanie zagrożeń jeszcze zanim pojawią się pierwsze objawy infekcji czy ślady żerowania. Dzięki temu rolnicy mogą działać prewencyjnie i skutecznie chronić swoje uprawy.
Nowoczesny system doradczy Farm Smart
Jest to innowacyjny system monitoringu i sygnalizacji chorób i szkodników, który łączy dane meteorologiczne, modele rozwojowe patogenów i szkodników, automatyczne foto-pułapki i prognozy pogody, aby wspierać rolników w podejmowaniu trafnych decyzji. Można powiedzieć, że pełni rolę wirtualnego doradcy ochrony roślin, który działa w czasie rzeczywistym i dostarcza spersonalizowanych informacji dostosowanych do danej lokalizacji i uprawy.
System obejmuje sieć niemal 250 profesjonalnych stacji meteo rozmieszczonych w całej Polsce. Każda stacja rejestruje kluczowe parametry środowiskowe, takie jak temperatura powietrza i gleby, wilgotność, opady, nasłonecznienie, prędkość i kierunek wiatru, długość zwilżenia liścia czy wskaźniki Delta-T i VPD. Te dane są przesyłane co godzinę do systemu i stanowią podstawę działania modeli chorobowych i fenologicznych.
Modele chorobowe, czyli prognozowanie infekcji zanim pojawią się objawy
Choroby roślin rozwijają się w określonych warunkach pogodowych. Patogen potrzebuje odpowiedniej temperatury, wilgotności i czasu zwilżenia liści, aby jego zarodniki mogły kiełkować i przenikać do tkanek roślin. Proces ten nazywamy infekcją. To właśnie w tym momencie, zanim roślina zacznie wykazywać symptomy choroby, walka z patogenem jest najskuteczniejsza.
Modele analizują dane pogodowe i oceniają ryzyko infekcji. Jeśli np. przez kilkanaście godzin liście roślin są mokre po deszczu lub rosie, a temperatura mieści się w optymalnym przedziale dla danego patogena, system sygnalizuje wysokie ryzyko. Informacja trafia do użytkownika w formie przejrzystego wykresu i powiadomienia. Rolnik otrzymuje jasny komunikat: czy ryzyko jest niskie, umiarkowane czy krytyczne (alarm).
Dzięki temu możliwe jest precyzyjne wyznaczenie terminu zabiegu ochronnego. Zamiast opryskiwać profilaktycznie „na wszelki wypadek”, można wykonać zabieg dokładnie w momencie, gdy patogen próbuje zaatakować. To oznacza oszczędność środków ochrony roślin i większą skuteczność ochrony.
Fot. 1. Ryzyko wystąpienia infekcji zarazy ogniowej w sadzie jabłoniowym na podstawie modelu chorobowego. Warka, V-VI. 2025 r.
Modele fenologiczne – suma stopniodni a rozwój szkodników
Rozwój owadów również zależy od temperatury. Każdy gatunek ma tzw. temperaturę progową, poniżej której rozwój się zatrzymuje. Farm Smart oblicza suma stopniodni (Degree Days, DD), czyli ilość „ciepła” skumulowaną od początku sezonu lub od momentu odłowienia pierwszych osobników.
Przykładowo, owocówka jabłkóweczka wymaga określonej liczby stopniodni do przejścia ze stadium jaja do stadium larwy. Gdy system wyliczy, że suma została osiągnięta, generuje ostrzeżenie, że w najbliższych dniach nastąpi pojaw larw i jest to najlepszy moment na zabieg ochronny. Dzięki temu rolnik może działać zanim szkodnik spowoduje realne szkody.
Fot. 2. Wykres prognozujący wystąpienie I pokolenia owocówki jabłkóweczki na podstawie obliczeń sumy stopniodni DD. Olszana, V. 2025 r.
Monitoring szkodników za pomocą foto-pułapek
Do monitorowania populacji szkodników wykorzystywane są automatyczne pułapki feromonowe i barwne. Pułapka przyciąga owady za pomocą feromonów lub kolorowych tablic lepowych, a zainstalowana kamera każdego dnia wykonuje zdjęcie owadów przyklejonych do powierzchni. Etap identyfikacji – system analizuje zdjęcie, rozpoznaje gatunki i liczy ich liczebność. Wyniki trafiają do użytkownika w formie wykresów i raportów. Wykorzystanie danych z foto-pułapek i modeli fenologicznych pozwala nie tylko stwierdzić obecność szkodnika, ale też przewidzieć jego rozwój.
Fot. 3. Automatyczna foto-pułapka do monitorowania obecności owocówek oraz zwójek liściowych w sadzie.
Dane pogodowe
Każda stacja wyposażona jest w zestaw czujników, które rejestrują kluczowe parametry atmosferyczne i glebowe. Dane te są następnie przesyłane do systemu, gdzie służą nie tylko do bieżącej oceny sytuacji pogodowej, ale przede wszystkim do zasilania modeli chorobowych i fenologicznych oraz do predykcji zagrożeń. Dzięki temu rolnik ma dostęp do lokalnych, rzeczywistych danych, a nie ogólnych prognoz meteorologicznych.
Stacje pogodowe rejestrują między innymi:
- temperaturę powietrza,
- wilgotność względną powietrza
- opady atmosferyczne
- temperaturę gleby
- czas zwilżenia liścia (tzw. sztuczny liść), czyli okres, w którym liście pozostają mokre. To kluczowy czynnik inicjujący infekcje grzybowe.
Prognoza pogody
Użytkownik ma dostęp do profesjonalnej prognozy agro na 7 dni, aktualizowanej co godzinę. Prognoza przedstawiana kluczowe informacje: temperaturę powietrza, prognozowane opady, wilgotność względną powietrza, zachmurzenie i nasłonecznienie, prędkość i kierunek wiatru, ewapotranspirację rzeczywistą i referencyjną (FAO ET₀), czyli ilość wody, jaką tracą gleba i rośliny.
Meteogram uwzględnia również istotną funkcję nazywaną oknem oprysku. To wskazanie najbardziej optymalnego terminu na wykonanie zabiegu ochronnego z uwzględnieniem temperatury, wilgotności, prędkości wiatru i ryzyka opadów.
Fot. 4. Prognoza pogody wraz z wskaźnikiem okna oprysku.
Wskaźniki wspierające decyzje
Na podstawie danych ze stacji obliczane są dodatkowe wskaźniki, takie jak:
Delta-T – to parametr, który określa szybkość parowania wody z kropli oprysku. Jest to różnica między temperaturą termometru suchego a termometru mokrego. Niska wartość współczynnika oznacza, że powietrze jest zbyt wilgotne, przez co krople mogą zbyt długo pozostawać na roślinach, co może zwiększać ryzyko znoszenia przez wiatr i spowalniać wchłanianie środka. Wysokie wartości oznaczają, że powietrze jest zbyt suche i przez to woda z kropel odparuje zbyt szybko, zanim substancja czynna zdąży wniknąć do rośliny.
VPD (deficyt pary wodnej) – to różnica między ilością wilgoci, jaką powietrze mogłoby pomieścić przy danej temperaturze, a faktyczną ilością pary wodnej. Wskaźnik ten obrazuje poziom stresu wodnego roślin. Niskie wartości oznaczają nadmierną wilgotność, sprzyjającą rozwojowi patogenów, natomiast zbyt wysokie wartości wskazują na stres suszy, ograniczający fotosyntezę i wzrost.
Jakie choroby i szkodniki są monitorowane w systemie Farm Smart?
System Farm Smart obejmuje szeroką gamę upraw rolniczych, warzywniczych, sadowniczych, jagodowych i ozdobnych. System wykorzystuje ponad 60 modeli chorobowych dopasowanych do konkretnych gatunków roślin oraz monitoruje kilkanaście gatunków szkodników przy pomocy modeli fenologicznych i odłowów prowadzonych w foto-pułapkach. Pełna lista monitorowanych chorób jest dostępna na stronie
Warzywa
Najliczniejszą grupę stanowią warzywa, obejmujące 26 gatunków. Znajdziemy tu m.in. warzywa kapustne (kapusta głowiasta, kalafior, brokuł), cebulę, marchew, pietruszkę, selera, buraka ćwikłowego, pomidora, paprykę, bakłażana, ogórka, dynię, cukinię, melona czy arbuza.
W warzywach prognozowanych jest wiele groźnych chorób, takich jak: zaraza ziemniaka, alternarioza, mączniaki (prawdziwy i rzekomy), szara pleśń, fuzariozy, zgnilizna twardzikowa, kanciasta plamistość liści, septoriozy czy choroby bakteryjne.
W tej grupie szczególną rolę odgrywają również szkodniki, w tym: śmietka kapuściana, tantniś krzyżowiaczek, rolnica zbożówka, piętnówka kapustnica, wciornastki oraz połyśnica marchwianka. Ich monitoring odbywa się dzięki automatycznym foto-pułapkom i modelom fenologicznym.
Sady
Farm Smart wspiera ochronę drzew owocowych ziarnkowych i pestkowych: jabłoń, gruszę, wiśnie, czereśnie, śliwy, morele i brzoskwinie. System monitoruje m.in. parcha jabłoni i gruszy, mączniaka jabłoni, zarazę ogniową, brunatną zgniliznę drzew pestkowych (monilioza), zgorzel kory, dziurkowatość liści drzew pestkowych, kędzierzawość liści brzoskwini czy szarą pleśń.
Wśród szkodników gatunki takie jak: dorosłe motyle – owocówka jabłkóweczka, owocówka śliwkóweczka, zwójki liściowe, nasionnicy trześniówka oraz muszka plamoskrzydła. To właśnie one są szczególnie groźne, ponieważ często wnikają do wnętrza owoców, czyniąc je niezdatnymi do sprzedaży i konsumpcji.
Plantacje jagodowe
W tej kategorii wyróżniamy uprawy: truskawka, malina, borówka, jeżyna, agrest, porzeczka i winorośl.
Najczęściej występujące choroby to: szara pleśń, antraknozy, mączniak prawdziwy, mączniak rzekomy, skórzasta zgnilizna owoców, rdza wejmutkowo-porzeczkowa, zamieranie pędów malin i borówki, rak bakteryjny czy plamistość liści, np. biała plamistość liści.
Uprawy rolnicze
Wśród upraw rolniczych wielkoobszarowych modele prognozują ryzyko wystąpienia infekcji dla zbóż, rzepaku, kukurydzy, buraka cukrowego, ziemniaka, grochu, słonecznika, chmiela i tytoniu.
W tej grupie dominują choroby liści i kłosów, np. fuzariozy, septoriozy, rdze zbóż, mączniak prawdziwy czy pleśń śniegowa. W rzepaku najczęściej spotyka się suchą zgniliznę kapustnych, czerń krzyżowych i zgniliznę twardzikową, natomiast w buraku cukrowym chwościka, alternariozę i brunatną plamistość liści. Uprawy te są monitorowane głównie pod kątem chorób, które mogą prowadzić do znacznych strat w plonach.
Dla kogo jest Farm Smart, jak się zarejestrować i jak działa komunikacja z użytkownikiem
System został stworzony z myślą o szerokim gronie użytkowników. Mogą z niego korzystać zarówno indywidualni producenci rolni prowadzący mniejsze gospodarstwa, jak i duże przedsiębiorstwa rolne, grupy producenckie, spółdzielnie czy zakłady przetwórcze. Narzędzie jest również niezwykle cenne dla doradców rolniczych oraz instytucji naukowych, które wykorzystują dane meteorologiczne i modele chorobowe w badaniach i doradztwie.
Komunikacja z użytkownikiem odbywa się wielotorowo, tak aby informacje były dostępne w najbardziej dogodnej formie. Najważniejsze dane i prognozy można sprawdzać na platformie internetowej FarmSmart oraz w aplikacji mobilnej, co daje stały dostęp do aktualnych informacji niezależnie od miejsca i czasu. System wysyła także codzienne raporty e-mailowe, które zawierają podsumowanie bieżącej sytuacji chorobowej i szkodnikowej w wybranych uprawach oraz powiadomienia sms w przypadku przekroczenia ekonomicznej szkodliwości lub bardzo dużej presji szkodnika.
Aby dołączyć do systemu, wystarczy zarejestrować się na oficjalnej stronie farmsmart.pl lub zakupić abonament w sklepie Agro Smart Lab.
Podsumowanie
Monitoring chorób i szkodników to obecnie nie tylko obserwacja roślin, ale przede wszystkim analiza danych i prognozowanie ryzyka. Farm Smart to nowoczesne narzędzie wspierające uprawę roślin, przy wykorzystaniu danych z stacji meteorologicznych, modeli chorobowych i fenologicznych, foto-pułapek i prognoz pogody, umożliwia stały monitoring upraw, aby dostarczać rolnikom informacji w czasie rzeczywistym. Dzięki temu możliwe jest ograniczenie strat, lepsza skuteczność zabiegów i większa dbałość o środowisko.
Farm Smart to rozwiązanie dostępne dla każdego rolnika, który chce zarządzać gospodarstwem w sposób nowoczesny, rentowny i zrównoważony.
