Najważniejsze choroby borówki wysokiej – dlaczego są tak groźne?
Borówka wysoka w ostatnich latach stała się jedną z najważniejszych roślin jagodowych uprawianych w Polsce. Jej popularność stale rośnie zarówno wśród konsumentów, jak i plantatorów, a wraz z nią wzrasta również znaczenie problemów fitosanitarnych. Choroby grzybowe i bakteryjne stanowią jedno z najpoważniejszych zagrożeń dla plonów i jakości owoców.
Patogeny atakują krzewy borówki na różnych etapach rozwoju – od młodych pędów, przez kwiaty, aż po dojrzałe owoce. Mogą prowadzić do osłabienia roślin, zamierania całych krzewów, a także do strat w zbiorach wskutek gnicia owoców zarówno na plantacji, jak i w trakcie przechowywania czy obrotu handlowego.
Rozwój chorób zależy w dużym stopniu od warunków pogodowych – szczególnie sprzyja im wysoka wilgotność i częste opady. Ważną rolę odgrywa też prawidłowa agrotechnika: przewiewność upraw, cięcie krzewów, odchwaszczanie oraz szybkie schładzanie owoców po zbiorze.
W dalszej części artykułu przedstawiamy najważniejsze choroby borówki wysokiej wraz z opisem ich objawów, warunków rozwoju oraz metodami ograniczania zagrożenia.
Szara pleśń borówki wysokiej – Botrytis cinerea
Opis choroby i czynnik sprawczy
Szara pleśń to jedna z najgroźniejszych i najbardziej powszechnych chorób borówki wysokiej. Wywołuje ją grzyb Botrytis cinerea. Patogen ten atakuje wiele gatunków roślin, ale w przypadku borówki szczególnie groźny jest ze względu na zamieranie pędów oraz gnicie owoców w kluczowych fazach rozwoju.
Kiedy szukać objawów szarej pleśni
Pierwsze objawy porażenia można dostrzec już wczesną wiosną. Młode, niezdrewniałe wierzchołki pędów brunatnieją, zakrzywiają się i stopniowo zamierają. Z czasem porażone tkanki przybierają charakterystyczny srebrzystoszary odcień.
Podczas kwitnienia dochodzi do infekcji kwiatów – pojedynczych lub całych kwiatostanów. Porażone kwiaty brunatnieją i zasychają, a w warunkach dużej wilgotności grzyb może przerastać do rozwijających się owoców, powodując powstawanie suchych, brązowych nekroz.
Najczęściej jednak objawy obserwuje się w późniejszym okresie, gdy jagody zaczynają dojrzewać. Dojrzałe owoce są bardzo podatne – gniją na krzewach, w trakcie zbioru, czy podczas przechowywania. Przy dużym nasileniu choroby widoczne są również rozległe brunatne plamy na liściach. Typowym sygnałem rozwoju patogena jest biało-szary, puszysty, nalot grzybni, pojawiający się na powierzchni porażonych organów w warunkach wysokiej wilgotności.
Warunki sprzyjające rozwojowi choroby
Grzyb zimuje w resztkach roślinnych, chwastach oraz opadłych owocach w postaci grzybni i sklerocjów (formy przetrwalne, zdolne do zimowania). Wiosną wytwarza zarodniki konidialne, które stanowią źródło infekcji pierwotnych. Szczególnie niebezpieczne są wiosenne przymrozki – uszkadzają młode pędy, czyniąc je bardziej podatnymi na porażenie.
Do masowego rozwoju choroby dochodzi podczas wilgotnej i deszczowej pogody w okresie kwitnienia. To właśnie wtedy grzyb intensywnie zarodnikuje, a patogen z łatwością dokonuje licznych infekcji wtórnych, które mogą doprowadzić do gwałtownego wzrostu skali porażenia.
Profilaktyka i rekomendowane środki ochrony
Ochrona borówki przed szarą pleśnią wymaga systematycznych działań:
- wycinanie i usuwanie porażonych pędów – najlepiej jeszcze wczesną wiosną, zanim staną się źródłem dalszych infekcji,
- właściwe prowadzenie krzewów – cięcia zapewniające przewiewność i szybkie osuszanie roślin po deszczu, odpowiednia rozstawa między krzewami i staranne odchwaszczanie uprawy,
- po zbiorze owoce należy jak najszybciej schładzać, aby ograniczyć rozwój choroby w okresie przechowywania,
- regularne lustracje powinny obejmować wszystkie kluczowe momenty sezonu: wiosną (wierzchołki pędów), w trakcie kwitnienia (kwiaty i kwiatostany), w czasie zbioru (kontrola jakości owoców).
Przykładowymi substancjami czynnymi, które można wykorzystać do zwalczania tego patogenu są: cyprodynil, fluopyram, fenheksamid lub kwas podchlorawy. Można również wykorzystać pożyteczne mikroorganizmy takie, jak np. Aureobasidium pullulans, Saccharomyces cerevisae, Bacillus amyloliquefaciens (szczep: MBI600, FZB24) czy substancję pochodzenia naturalnego laminarynę.
Rak bakteryjny / bakteryjne zamieranie pędów borówki wysokiej — Pseudomonas syringae
Opis choroby i czynnik sprawczy
Chorobę wywołują bakterie Pseudomonas syringae (w tym szczepy z grupy pv. syringae), które na borówce powodują objawy określane jako: bakteryjna zgnilizna, bakteryjny rak, zamieranie pędów, plamistości i nekrozy liści oraz miejscowe zrakowacenia na łodygach. Patogen osłabia rośliny i może prowadzić do znacznego pogorszenia wigoru krzewów.
Kiedy szukać objawów
Objawy raka bakteryjnego pojawiają się głównie od późnej wiosny do lata (na liściach: drobne brunatne plamki, które mogą się zlewać) oraz na młodych pędach późną zimą i wczesną wiosną (uwodnione, ciemnozielone plamy, przechodzące w czerwonobrązowe zrakowacenia). Młode przyrosty i rośliny są szczególnie wrażliwe na infekcję. Uszkodzenia mrozowe sprzyjają agresywnej infekcji bakteriom.
Warunki sprzyjające rozwojowi choroby
Chorobie sprzyjają umiarkowane temperatury (około 10–15°C) i wysoka wilgotność. Bakterie mogą przezimować w porażonych pąkach i tkankach z poprzedniego sezonu, a uszkodzenia mechaniczne czy przymrozki ułatwiają ich wnikanie i rozwój objawów.
Z czym można pomylić
Wstępne objawy na liściach mogą być mylone z innymi chorobami liściowymi (np. rdze czy wczesne stadia mączniaka), zaś nekrozy na pędach — z objawami wywołanymi przez grzyby powodujące zrakowacenia. Dlatego zalecane jest potwierdzenie czynników sprawczych badaniami laboratoryjnymi (np. testy molekularne).
Środki ochrony i profilaktyka
Zarządzanie plantacją powinno się opierać przede wszystkim na profilaktyce i higienie:
- stosowanie zdrowego materiału szkółkarskiego,
- unikanie lokalizacji narażonych na przemarznięcia,
- minimalizowanie uszkodzeń mechanicznych,
- szybkie usuwanie i niszczenie porażonych pędów,
- dezynfekcja narzędzi,
- ograniczanie stresu roślin przez optymalne nawożenie i nawadnianie,
- prowadzenie monitoring plantacji w celu wczesnego wykrycia ognisk.
Obecnie nie ma zarejestrowanych środków ochrony roślin do walki z tą bakterią. Jednakże, można stosować preparaty na bazie miedzi, srebra czy kwasu podchlorawego.
Zgnilizna korzeni borówki wysokiej – Phytophthora cinnamomi
Opis choroby i czynnik sprawczy
Zgnilizna korzeni borówki wysokiej bywa największym problemem w szkółkach, ponieważ prowadzi do masowego wymierania sadzonek. Jest wywoływaną przez lęgniowce z rodzaju Phytophthora, głównie P. cinnamomi. Patogen atakuje korzenie i podstawę pędów, powodując ich gnicie, zahamowanie wzrostu roślin oraz charakterystyczne żółknięcie i więdnięcie liści. Na przekroju korzeni widać wyraźną granicę między zdrową, jasną tkanką a chorą, czerwonobrązową. Choroba rozwija się szczególnie szybko na ciężkich, źle zdrenowanych glebach i może prowadzić do skarlałego pokroju roślin.
Kiedy szukać objawów
Najlepiej obserwować rośliny wiosną, w okresie intensywnego wzrostu. Objawy zaczynają się od żółknięcia i zasychania liści, później liście czerwienieją, zwijają się i opadają. Z czasem całe pędy, a nawet rośliny, mogą nagle zamierać. Warto zwrócić uwagę na rośliny rosnące w rzędach wzdłuż linii nawadniających, bo tam choroba pojawia się najczęściej.
Warunki sprzyjające rozwojowi choroby
Patogen zimuje w glebie w formie chlamydospor (formy przetrwalnikowe, przystosowane do zimowania). Wiosną i latem zakaża korzenie za pomocą zoospor (zarodniki zdolne do poruszania się w wodzie), które w sprzyjających warunkach (duża wilgotność gleby, temperatura 20–32°C) mogą dokonać infekcji już w ciągu kilku godzin. Rozwojowi sprzyjają gleby ciężkie, słabo przepuszczalne oraz okresowe zalewanie plantacji wodą. Patogen łatwo przenosi się z glebą, wodą i porażonym materiałem roślinnym, ale także na maszynach i obuwiu, co przyczynia się do szybkiego rozprzestrzeniania się choroby.
Profilaktyka i metody zwalczania
- zakładanie plantacji ze zdrowych, wolnych od patogena sadzonek,
- unikanie stanowisk podmokłych i źle zdrenowanych,
- stosowanie racjonalnego nawożenia wspierającego rozwój zdrowego systemu korzeniowego,
- unikanie zbyt głębokiego sadzenia i przesypywania podstawy krzewów dużą ilością ziemi lub trocin,
- używanie trocin/materiałów ściółkowych wolnych od patogenów,
- odkażanie gleby przed założeniem plantacji, jeśli stwierdzono obecność patogena,
- higiena na plantacji – odkażanie narzędzi, maszyn i powierzchni mających kontakt z glebą,
- uprawa odmian mniej podatnych na chorobę.
Obecnie brak jest rekomendowanych preparatów do walki tą chorobą. Zatem, jeśli patogen jest obecny (badania), należy odpowiednio przygotować stanowisko plantacji poprzez oprysk odkażający diazometem lub zastosować ochronę mikrobiologiczną w postaci pożytecznych grzybów Trichoderma asperellum. Pożyteczne grzyby zasiedlając podłoże i strefę korzeniową, konkurują o przestrzeń z patogenami.
Zgorzel pędów borówki wysokiej – Godronia cassandrae
Opis choroby i czynnik sprawczy
Zgorzel pędów to poważna choroba borówki wysokiej, szczególnie groźna na młodych plantacjach. Wywołuje ją grzyb Godronia cassandrae. Patogen atakuje głównie jednoroczne i dwuletnie pędy, powodując powstawanie nekroz, które mogą prowadzić nawet do zamierania całych krzewów.
Kiedy szukać objawów
Pierwsze objawy pojawiają się zwykle jesienią – w dolnych częściach młodych pędów tworzą się wodniste plamy, które zimą przybierają barwę czerwoną i otoczone są purpurową obwódką.
Wiosną i latem nekrozy powiększają się, często obejmując cały obwód pędu. W skrajnych przypadkach infekcja rozprzestrzenia się aż do szyjki korzeniowej, co prowadzi do zamierania całej rośliny. Kora w tych miejscach staje się srebrzystoszara, pęka i łuszczy się, a na jej powierzchni można dostrzec drobne, czarne owocniki grzyba (piknidia).
Latem, szczególnie w okresie owocowania, liście na porażonych pędach więdną, a następnie przebarwiają się na czerwono lub brązowo. Szkodliwość choroby jest bardzo duża na młodych plantacjach – w ciągu 2–3 lat może doprowadzić do masowego zamierania krzewów.
Warunki sprzyjające rozwojowi choroby
Patogen zimuje w porażonych pędach jako grzybnia lub w formie piknidiów (struktury z zarodnikami w formie czarnych kuleczek). Wiosną wytwarzają się w nich zarodniki, które prowadzą do rozwoju infekcji. Zakażenie (infekcja) występuje w czasie pękania pękania pąków i trwa aż do opadania liści.
Wrotami infekcji są przede wszystkim blizny poliściowe oraz wszelkie uszkodzenia pędów.
Profilaktyka i środki ochronne
- regularne lustracje, szczególnie na młodych plantacjach – najlepiej wczesną wiosną w okresie bezlistnym, kiedy nekrozy na pędach są dobrze widoczne,
- wycinanie i niszczenie porażonych pędów poniżej miejsca infekcji (przy porażeniu powyżej 10% pędów konieczna jest wzmożona kontrola plantacji),
- zakładanie plantacji wyłącznie ze zdrowych, kwalifikowanych sadzonek,
- prawidłowe cięcie formujące i prześwietlające krzewy, odpowiednia rozstawa roślin oraz systematyczne odchwaszczanie, co zapewnia dobre przewietrzanie i zmniejsza wilgotność sprzyjającą infekcjom,
- unikanie zbyt grubej warstwy ściółki wokół roślin, która osłabia dolne partie pędów i zwiększa podatność na chorobę.
Środki ochrony roślin przeznaczone do zwalczania grzyba zawierają anilinopirymidyny i fenylopirole lub cytrodynil czy fludioksonil. Wymienione substancje należy stosować wyłącznie przed kwitnieniem.
Antraknoza borówki wysokiej (Glomerella spp. / Colletotrichum spp.)
Opis choroby i czynnik sprawczy
Antraknoza to jedna z najgroźniejszych chorób borówki wysokiej, powodowana przez grzyby z rodzaju Glomerella (stadium wegetatywne Colletotrichum). W Polsce najczęściej występuje C. acutatum i C. gloesporioides. Patogen poraża wiele gatunków roślin sadowniczych i jagodowych, a na borówce szczególnie niebezpieczny jest ze względu na masowe gnicie owoców, które może prowadzić do dużych strat plonu. Choroba rozwija się na liściach, pędach, kwiatach i owocach, a jej utajony przebieg sprawia, że pozornie zdrowe owoce mogą gnić już po zbiorze, w czasie przechowywania lub obrotu handlowego.
Kiedy szukać objawów
Pierwsze symptomy można zauważyć wiosną na pędach w postaci zgorzeli i nekroz. Na liściach pojawiają się brązowe plamki, czasem powiększające się w ciemne nekrozy. Najbardziej charakterystyczne i szkodliwe objawy występują na owocach – początkowo jagody miękną i marszczą się, a następnie zaczynają gnić. Na ich powierzchni, a także na porażonych pędach, często widoczne są łososiowo-różowe krople zawierające zarodniki konidialne. W sprzyjających warunkach owoce mogą przedwcześnie opadać. Największe straty obserwuje się w okresie dojrzewania i zbioru owoców.
Warunki sprzyjające rozwojowi choroby
Grzyb zimuje w postaci grzybni na porażonych, obumarłych pędach. Zarodniki konidialne powstają wiosną i przez cały sezon są roznoszone wraz z opadami deszczu. Do infekcji dochodzi na kwiatach i owocach we wszystkich fazach rozwojowych, jednak objawy ujawniają się głównie w czasie dojrzewania jagód. Rozwojowi choroby sprzyja ciepła i wilgotna pogoda – zwłaszcza w okresie kwitnienia oraz tuż przed zbiorami.
Profilaktyka i rekomendowane środki ochrony roślin
W ochronie przed antraknozą istotne jest ograniczanie źródeł infekcji i poprawa warunków uprawy:
- zakładanie plantacji ze zdrowych, kwalifikowanych sadzonek,
- unikanie odmian wykazujących mniejszą odporność na choroby – bardziej wrażliwe są m.in. ‘Patriot’, ‘Bluecrop’, ‘Bluetta’, ‘Blueray’, ‘Jersey’, ‘Spartan’,
- sadzenie krzewów w odpowiedniej rozstawie i cięcie prześwietlające dla lepszej wentylacji,
- systematyczne wycinanie i usuwanie porażonych pędów, szczególnie wiosną,
- unikanie deszczowania, jako metody nawadniania,
- szybkie schładzanie owoców po zbiorze i usuwanie gnijących jagód z plantacji.
Do zwalczania patogena wywołującego antraknozę rekomendowanych jest wiele substancji czynnych, np. cypronidyl, fluopyram, trifloksystrobina, kwas podchlorawy czy laminaryna pochodzenia naturalnego. Dodatkowo, można użyć mikrobiologicznych środków, które zawierają Pythium oligandrum – grzyb, który stymuluje odporność roślin i rozkłada strzępki patogena.
Brunatna zgnilizna owoców borówki – Monilinia vaccinii-corymbosi
Opis choroby i czynnik sprawczy
Brunatna zgnilizna owoców borówki to choroba, która znacząco ogranicza plon i jakość owoców. Sprawcą jest grzyb Monilinia vaccini-corymbosi, którego infekcje często zaczynają się na liściach i kwiatach, a następnie rozprzestrzeniają się na owoce, które z czasem miękną, zasychają, i tworzą charakterystyczne mumie – główne źródło infekcji w kolejnym sezonie.
Kiedy szukać objawów
Pierwsze symptomy mogą pojawiać się już na liściach borówki – brunatnienie wzdłuż nerwu głównego. W okresie kwitnienia patogen infekuje kwiaty i kwiatostany, które brunatnieją i zamierają. Porażone zielone owoce z zewnątrz mogą wyglądać zdrowo, ale w środku widoczna jest biała grzybnia. W czasie dojrzewania owoce, zamiast się wybarwiać, stają się kremowo-łososiowe, miękną, więdną i zasychają, tworząc mumie. Najczęściej opadają one jeszcze przed zbiorem.
Warunki sprzyjające rozwojowi choroby
Patogen zimuje w postaci mumii owocowych przerośniętych grzybnią, w których powstają owocniki stadium doskonałego (apotecja). Z nich uwalniają się zarodniki workowe, rozprzestrzeniane na duże odległości i infekujące pąki liściowe oraz kwiatowe. W sezonie wegetacyjnym rozwijają się zarodniki konidialne odpowiedzialne za infekcje wtórne. Chorobie sprzyja wysoka wilgotność powietrza.
Profilaktyka i działania interwencyjne
- regularne lustracje plantacji od kwitnienia do zbiorów (liście, kwiaty, zawiązki i owoce),
- usuwanie i niszczenie porażonych owoców (mumii), które są głównym źródłem infekcji,
- przysypywanie mumii glebą lub ściółkowanie międzyrzędzi,
- prześwietlanie krzewów w celu poprawy przewiewności,
- eliminowanie dziko rosnących roślin z rodzaju Vaccinium w otoczeniu plantacji.
W przypadku tego patogena nie występują rekomendowane środki ochrony. Przede wszystkim należy zadbać o odpowiednią profilaktykę. Można wypróbować środki dezynfekujące z niewystępującym okresem karencji, jak np. kwas podchlorawy.
Zaraza łodygi i zamieranie pędów borówki – Neofusicoccum parvum
Opis choroby i czynnik sprawczy
Chorobę wywołuje grzyb Neofusicoccum parvum (Botryosphaeriaceae). W Polsce został zidentyfikowany i przekazany do wiadomości publicznej w 2024 roku. W związku z tym jest nowym przeciwnikiem, z którym plantatorzy borówki mają do czynienia. Na borówce objawia się jako brunatnienie, a w dalszej kolejności postępujące i całkowite zamieranie pędów. Często liście zainfekowanych roślin przyjmują zabarwienie fioletowe. N. parvum został zidentyfikowany jako sprawca zarazy łodygi borówki w wielu krajach i w badaniach często wypada jako jeden z bardziej agresywnych gatunków.
Kiedy szukać objawów
Objawy najłatwiej zauważyć w okresie intensywnego wzrostu i w sezonie, kiedy pędy są aktywne: brunatnienie lub więdnięcie liści na pojedynczych pędach, stopniowe zasychanie wierzchołków, przebarwienia i zapadanie kory oraz brunatne zabarwienie tkanki wewnętrznej przy ściągnięciu kory. W zależności od warunków i szczepu objawy mogą rozwijać się stosunkowo szybko (tygodnie–miesiące). Opisy przypadków i badania patologiczne dokumentują typowy obraz: ogniska martwicy na pędach z wewnętrznym przebarwieniem drewna.
Warunki sprzyjające rozwojowi choroby
Neofusicoccum parvum często infekuje przez rany i uszkodzenia pędów (mechaniczne uszkodzenia, przymrozki, miejsca cięć) — stąd choroba często nasila się po zabiegach albo w warunkach stresu roślin. W literaturze wskazywane jest, że wzrost temperatury zwiększa agresywność i nasilenie choroby, a ciepłe warunki sprzyjają poważniejszym objawom i wyższemu poziomowi śmiertelności pędów/roślin. Ponadto gatunek ten bywa izolowany z materiału niewykazującego objawów choroby i może przeżyć w tkankach przez pewien czas.
Profilaktyka na plantacjach borówki
- unikanie uszkodzeń (ostrożne cięcie, dezynfekcja narzędzi),
- usuwanie i niszczenie porażonych pędów
- ograniczanie czynników stresowych (optymalne nawożenie, nawadnianie).
Ponieważ N. parvum bywa szeroko rozpowszechniony i może występować bez widocznych objawów infekcji, ważna jest kontrola materiału szkółkarskiego i higiena upraw. Badania wskazują też na potrzebę selekcji i testowania odmian pod kątem odporności; brak uniwersalnie skutecznych metod biologicznych/chemicznych powoduje, że zarządzanie opiera się głównie na profilaktyce i ograniczaniu źródeł infekcji. W literaturze pojawiają się też prace nad monitorowaniem wpływu temperatury na nasilenie choroby i nad metodami fenotypowania odporności, co może pomóc w przyszłych strategiach hodowlanych i zarządzaniu ryzykiem.
Zamieranie pędów i zgnilizna owoców borówki wysokiej – Diaporthe spp.
Opis choroby i czynnik sprawczy
Zamieranie pędów i zgnilizna owoców to jedna z groźniejszych chorób borówki wysokiej, wywoływana przez grzyby z rodzaju Diaporthe (anamorfa Phomopsis). Do najczęściej spotykanych gatunków należą Diaporthe vaccinii (uznawana za organizm kwarantannowy w Europie) oraz Diaporthe eres. Patogeny te występują powszechnie na plantacjach w Europie i Ameryce Północnej, powodując poważne straty w uprawach. W Polsce dominują objawy w postaci nekroz i zamierania pędów, ale w sprzyjających warunkach choroba może prowadzić także do gnicia owoców.
Kiedy szukać objawów
Pierwsze symptomy widoczne są latem na jednorocznych pędach w postaci brązowych nekroz. Z czasem ogniska chorobowe powiększają się, osiągając 10–20 cm długości, zwykle rozprzestrzeniając się w dół od miejsca infekcji. Charakterystyczne są także zasychające pędy z czerwieniącymi się liśćmi, które pozostają na roślinie. Objawy na owocach pojawiają się w okresie dojrzewania – porażone jagody miękną, rozpadają się i mają przebarwiony, gąbczasty miąższ.
Warunki sprzyjające rozwojowi choroby
Grzyb zimuje w tkankach pędów jako grzybnia. Wiosną wytwarza piknidia (czarne kuleczki) z zarodnikami, które w czasie deszczu rozprzestrzeniają się na sąsiednie rośliny. Szczególnie podatne na infekcję są pąki kwiatowe oraz młode tkanki w okresie kwitnienia. Do zakażenia wystarczy obecność wody – zarodniki kiełkują w ciągu 48 godzin w temperaturze 10–27°C, a dalszy rozwój patogena przyspiesza w ciepłej pogodzie (25–30°C). Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym chorobie są mechaniczne uszkodzenia pędów oraz przymrozki.
Profilaktyka i środki ochrony roślin
Lustracje powinny być prowadzone od wiosny, ze szczególnym uwzględnieniem młodych pędów i objawów nekroz. W ochronie roślin kluczowe jest:
- stosowanie zdrowego materiału szkółkarskiego i odmian mniej podatnych na chorobę,
- usuwanie i palenie porażonych pędów,
- odpowiednie przewietrzanie plantacji (rozstawa, odchwaszczanie),
- racjonalne nawożenie,
- unikanie zraszania liści – preferowane jest nawadnianie kropelkowe,
- dezynfekcja narzędzi do cięcia.
Rekomendowanymi substancjami do zwalczania Phomopsis spp. są: cyprodynil, fludioksonil, anilinopirymidyny i fenylopirole, a także fluopyram czy trifloksystrobina oraz kwas podchlorawy.
Rdza borówki wysokiej (Pucciniastrum vaccinii)
Opis choroby i czynnik sprawczy
Rdza borówki wysokiej to choroba wywoływana przez grzyb Pucciniastrum vaccinii. Objawy najczęściej pojawiają się na liściach w postaci drobnych, żółtawych lub chlorotycznych plam, które z czasem przybierają barwę czerwonobrązową. Na spodniej stronie liści rozwijają się charakterystyczne żółto-pomarańczowe, a później rdzawoczerwone skupienia zarodników (uredinia). Silne porażenie prowadzi do zlewania się plam, nekroz i przedwczesnego opadania liści, co negatywnie wpływa na kondycję krzewów i plonowanie.
Kiedy szukać objawów
Pierwsze objawy widoczne są od wiosny, kiedy młode liście zaczynają się rozwijać. W trakcie sezonu, aż do drugiej połowy lata, można obserwować postępujące plamistości i uredinia na spodniej stronie liści.
Warunki sprzyjające rozwojowi choroby
Do zakażenia liści dochodzi wiosną. W sprzyjających warunkach (18–20°C i wysoka wilgotność) okres inkubacji trwa około 10 dni. Latem uredinia produkują zarodniki odpowiedzialne za liczne infekcje wtórne. Opadłe liście stanowią dalsze źródło rozprzestrzeniania zarodników.
Profilaktyka i środki ochrony roślin
- lustracja plantacji od wiosny do połowy lata,
- usuwanie i niszczenie porażonych liści zaraz po ich opadnięciu
- unikanie zakładania plantacji w pobliżu drzew iglastych – żywiciela pośredniego. W przypadku istniejącego sąsiedztwa tych drzew zaleca się ich usunięcie.
- dobór odmian mniej podatnych, takich jak ‘Bluecrop’, ‘Earliblue’, ‘Collins’, ‘Weymouth’ czy ‘Burlington’.
Obecnie brak zarejestrowanych fungicydów dedykowanych do zwalczania rdzy borówki, dlatego też należy zadbać o odpowiednią profilaktykę.
Rak grzybowy borówki wysokiej (Botryosphaeria spp.)
Czynnik sprawczy
Rak borówki wysokiej jest chorobą wywołującą przewlekłe uszkodzenia pędów i drewna krzewów. Sprawcami są grzyby z rodzaju Botryosphaeria, głównie B. dothidea i B. corticis. Patogeny te powodują powstawanie nekroz, zrakowaceń i „strupów” na pędach, które z czasem mogą prowadzić do zamierania całych młodych pędów lub obumierania pojedynczych pędów u starszych krzewów. Choroba rozwija się szczególnie w miejscach uszkodzeń mechanicznych, ran po przymrozkach lub w wyniku infekcji innych grzybów.
Kiedy szukać objawów
Pierwsze symptomy to drobne, zapadnięte nekrozy na pędach, które z czasem przybierają postać wypukłych, stożkowatych „strupów”. Po kilku latach mogą one przekształcać się w głębokie zrakowacenia prowadzące do zamierania pędów borówki wysokiej. Charakterystycznym objawem jest także żółknięcie i czerwienienie liści na pojedynczych pędach („oflagowanie”), a w dalszym etapie ich brązowienie i zasychanie. Na przekroju podłużnym widoczna jest jasnobrązowa nekroza, zwykle po jednej stronie pędu. Młode rośliny mogą gwałtownie zamierać, a u starszych krzewów obumierają pojedyncze pędy.
Warunki sprzyjające rozwojowi choroby
Patogen zimuje w formach przetrwalnikowych na porażonych pędach. Wiosną i latem w warunkach wysokiej wilgotności uwalniane są zarodniki workowe (przenoszone z wiatrem) i konidialne (rozsiewane przez deszcz). Największe ryzyko infekcji przypada na czerwiec i lipiec. Do zakażeń dochodzi głównie przez uszkodzenia mechaniczne, miejsca żerowania owadów, rany mrozowe lub infekcje wywołane innymi grzybami. B. dothidea najlepiej rozwija się w temperaturze około 28°C, a B. corticis w zakresie 25–28°C.
Profilaktyka
- lustracje w okresie intensywnego wzrostu roślin (szczególnie pędy z nekrozami i liście na pojedynczych pędach),
- zakładanie plantacji z wolnych od patogenów sadzonek i wybór odmian mniej podatnych,
- usuwanie i palenie porażonych pędów,
- zapewnienie przewiewności plantacji (odpowiednie odległości, odchwaszczanie),
- unikanie nadmiernego nawożenia azotem,
- stosowanie nawadniania kropelkowego zamiast deszczowania,
- unikanie ranienia pędów i dezynfekowanie narzędzi cięcia.
Niestety, nie ma w tym momencie zarejestrowanych ŚOR do walki z tym patogenem. Można wykorzystać uniwersalne środki odkażające, jak np. kwas podchlorawy.
Rekomendowane środki ochrony roślin w uprawie borówki wysokiej
Rozszerzoną listę rekomendowanych środków ochrony roślin zawiera Program ochrony borówki wysokiej. Jest to najbardziej rzetelne źródło tego typu informacji w naszym kraju. Dokument ten dodatkowo zawiera szczegóły stosowania ŚOR, jak dawka i faza rozwojowa rośliny.
Podsumowanie
Patogeny grzybowe, jak i bakteryjne, mogą prowadzić do poważnych strat w uprawie borówki amerykańskiej, jeśli nie zostaną odpowiednio wcześnie rozpoznane. Kluczowe znaczenie ma profilaktyka – wybór zdrowych sadzonek borówki, właściwego stanowiska i odmian mniej podatnych na choroby. Warto też pamiętać, że warunki glebowe mają niebagatelny wpływ na kondycję roślin, jak i rozwój patogenów, dlatego pomocne są badania fizykochemiczne gleby. Gdy pojawiają się pierwsze objawy chorobowe, niezbędna jest precyzyjna diagnostyka laboratoryjna, aby ustalić sprawcę i skutecznie chronić plantację.
