Przechowywanie owoców – dlaczego owoce tracą jakość w trakcie przechowywania?
Zdolność przechowalnicza jabłek i gruszek jest jednym z kluczowych parametrów handlowych, zwłaszcza przy długoterminowym przechowywaniu w chłodniach. Mimo stosowania nowoczesnych komór chłodniczych i środków ochrony roślin, wielu producentów traci znaczną część plonu w wyniku:
- szybkiego spadku jędrności,
- rozwoju chorób przechowalniczych (np. szara pleśń, brunatna zgnilizna),
- pojawienia się gorzkiej plamistości podskórnej,
- przyspieszonego dojrzewania i szklistości miąższu,
- gnicia wywołanego uszkodzeniami mechanicznymi i infekcjami.
Przyczyn tych problemów należy szukać nie tylko w warunkach chłodniczych, ale również w niewłaściwym odżywieniu roślin składnikami pokarmowymi w okresie wegetacyjnym, która może wpłynąć na trwałość owoców do przechowywania.
Kluczowe pierwiastki decydujące o zdolności przechowalniczej owoców
1. Wapń (Ca) – fundament jakości przechowywania
Wapń odpowiada za:
- stabilność ścian komórkowych i błon cytoplazmatycznych,
- jędrność i sprężystość miąższu,
- zmniejszenie przepuszczalności błon (ograniczenie wycieków soków),
- odporność na choroby fizjologiczne i patogeny.
Niedobór wapnia = wysoka podatność na:
- gorzką plamistość podskórną
- tipburn
2. Magnez (Mg)
Magnez jako centralny składnik chlorofilu wpływa na:
- fotosyntezę i produkcję asymilatów,
- zawartość cukrów i suchej masy w owocach,
- pośrednio – na jędrność, smak i odporność.
Niedobór magnezu = mniejsza masa owoców, szybsze dojrzewanie, pogorszenie jakości.
3. Potas (K) – kontrola gospodarki wodnej i smaku
Potas reguluje:
- turgor komórek – odpowiada za jędrność,
- transport cukrów do owoców – wpływa na smak,
- odporność na stresy abiotyczne i infekcje.
Niedobór potasu = miękkie, szybko więdnące owoce, większe ryzyko uszkodzeń i gnicia.
4. Azot (N) – korzyści i ryzyko
Azot jest niezbędny do wzrostu, jednak jego nadmiar:
- powoduje bujny rozwój kosztem jakości owoców,
- zmniejsza jędrność i trwałość przechowalniczą,
- zwiększa podatność na choroby przechowalnicze.
Ważne jest, aby ograniczyć nawożenie azotowe w końcowej fazie wzrostu roślin, aby nie pogarszać jakości zbioru.
Choroby fizjologiczne związane z niedoborem pierwiastków – cichy wróg uprawach sadowniczych
Oprócz infekcyjnych chorób przechowalniczych, równie groźne – a często niedoceniane – są choroby fizjologiczne, które powstają na skutek niedoborów lub zaburzeń proporcji pierwiastków w owocach, zwłaszcza wapnia. Ich rozwój zaczyna się już w sadzie, ale widoczne skutki pojawiają się w trakcie lub po przechowywaniu.
Do najczęstszych zaburzeń fizjologicznych należą:
- Gorzka plamistość podskórna jabłek
➤ bezpośrednio związana z niedoborem wapnia w owocach,
➤ objawia się ciemnobrązowymi, wgłębionymi plamami, często zlokalizowanymi pod skórką,
➤ częsta w odmianach: Jonagold, Szampion, Gloster, Idared. - Szklistość miąższu (szklistość)
➤ efekt zakłóconej gospodarki wodnej, szczególnie przy niedoborze potasu lub nadmiarze azotu,
➤ miąższ staje się wodnisty, przezroczysty, traci jędrność i smak,
➤ takie owoce źle znoszą transport i szybko się psują. - Zgnilizna wierzchołkowa owoców (głównie u warzyw, ale możliwa także u gruszek)
➤ silnie powiązana z niedoborem wapnia,
➤ nie ma podłoża patogennego – rozwija się fizjologicznie, zwłaszcza w warunkach stresu wodnego i cieplnego. - Tipburn – przypalenia brzegów liści i objawy na owocach
➤ konsekwencja zaburzonego pobierania wapnia (niekoniecznie niskiej zawartości w glebie),
➤ pojawia się w okresach intensywnego wzrostu i przy dużym parowaniu. - Zbyt szybkie dojrzewanie owoców w chłodni
➤ często związane z nadmiarem azotu w końcowym okresie wegetacji,
➤ prowadzi do utraty zdolności przechowalniczej, szybszego rozkładu miąższu i aktywacji patogenów wtórnie infekujących owoce.
Infekcyjne choroby przechowalnicze – kiedy i dlaczego się pojawiają?
Infekcje rozwijające się w komorach chłodniczych często mają swoje źródło już w sadzie. Niewłaściwa zawartość pierwiastków w roślinach zwiększa podatność na obecność patogenów, które wraz z plonem przenoszona są chłodni lub bytują tam i oczekują na to kiedy zaatakować plon… Najczęstsze choroby przechowalnicze to:
- szara pleśń (Botrytis cinerea),
- brunatna zgnilizna jabłek i gruszek (Monilinia spp.),
- mokra zgnilizna owoców (bakterie i grzyby wtórne),
- gorzka zgnilizna (Glomerella spp.),
Choroby o podłożu mikrobiologicznym pojawiają się szybciej, gdy owoce:
- zostały zebrane z uszkodzeniami mechanicznymi,
- mają niedobór wapnia lub nadmiar azotu,
- były przechowywane w niewłaściwej temperaturze i wilgotności,
- zostały załadowane do brudnych komór bez dezynfekcji.
Jak zapobiegać pogorszeniu jakości owoców w chłodni?
Właściwe nawożenie i bilans składników w sadzie
Odpowiednio dobrane nawozy (w tym organiczne) i analiza plonu nawożenia pozwalają na odpowiednie odżywienie roślin i poprawę składu miąższu oraz skórki owoców. Szczególnie ważna jest zawartość wapnia w roślinie. Nie zapominaj o odpowiedniej ilości potasu i magnezu. Nie przesadzaj z azotem, szczególnie przed zbiorami.
Zbiór, transport owoców i selekcja przed przechowywaniem
Zbiór nie powinien odbywać się zbyt wcześnie ani zbyt późno, gdyż dochodzi wtedy do pogorszenia jakości miąższu. Transport owoców to bardzo istotna część walki z jakością plonów. Nieprawidłowy transport powoduje pojawianie się uszkodzeń mechanicznych. Usunięcie owoców przed przechowywaniem z widocznymi uszkodzeniami, przebarwieniami lub objawami chorób – ogranicza źródła infekcji.
Kontrola warunków przechowywania owoców
Warto zwrócić uwagę na schłodzenie owoców, temperatura powinna być niska, ale stabilna. Unikanie szoków temperaturowych. Należy unikać długotrwałego przechowywania owoców, u których zaobserwowano niepokojące zmiany takie jak gorzka plamistość podskórna. Owoce lepiej reagują, gdy wilgotność względna jest wysoka (90–95%), by nie doprowadzić do przesuszenia. Stężenie etylenu powinno być niskie (zwłaszcza przy przechowywaniu gruszek i jabłek razem),
Diagnostyka – analiza gleby, liści i patogenów roślin dla poprawy trwałości owoców
Dobrą praktyką jest wykonywanie badań gleb, które wskażą niedobory pierwiastków i pozwolą ocenić jaką ilość nawozu należy wnieść. W celu weryfikacji czy dany nawóz został pobrany można wykonać analizę liści, która określi stan odżywienia roślin. W przypadku pojawienia się infekcji chorobotwórczych warto wysłać próbkę do laboratorium, które określi z jakim patogenem mamy do czynienia, dzięki czemu będziemy mogli precyzyjnie zwalczyć chorobę.
Podsumowanie – jak poprawić jakość i wydłużyć trwałość przechowywanych owoców?
Zarówno jabłka, jak i gruszki należą do owoców o wysokiej wartości rynkowej, ale ich okres przydatności do spożycia może być bardzo zróżnicowany – w zależności od tego, w jakim stanie trafiają do przechowywania i jakie warunki zapewni im producent.
Aby skutecznie wydłużyć trwałość owoców, należy zadbać o wszystkie kluczowe elementy:
- odpowiednie odżywienie roślin w trakcie całego sezonu wegetacyjnego – szczególnie w fazie dojrzewania owoców,
- dostosowanie nawożenia do bieżących analiz – z uwzględnieniem wapnia, potasu, magnezu i azotu,
- zbyt wczesne lub zbyt późne zbiory pogarszają strukturę miąższu,
- dbałość o warunki przechowalnicze, czyli stabilne temperatury i wilgotności w komorach oraz niskie stężenie etylenu,
- ograniczanie czynników stresowych, np. uszkodzeń mechanicznych, a takżezaburzeń hormonalnych i fizjologicznych, które mogą przyspieszać utratę masy i jędrności owoców.
Zaniedbania skutkują obniżeniem jakości plonu i skróceniem okresu przydatności do spożycia. Jeśli celem producenta jest wydłużenie trwałości owoców, to nie wystarczy nowoczesna chłodnia. Potrzebne jest całościowe podejście — od analiz, nawożenia sadów, przez załadunek, dezynfekcję aż po moment otwarcia drzwi komory.
