Kanciasta plamistość liści truskawki

Bakteryjna kanciasta plamistość liści truskawki jest chorobą bakteryjną, która obecnie występuje we wszystkich rejonach uprawy truskawek na świecie. Patogen ten jest organizmem kwarantannowym w wielu krajach, ponieważ powoduje duże straty gospodarcze, zwłaszcza na plantacjach intensywnie nawadnianych.
Choroba stanowi poważne zagrożenie zarówno dla plantacji towarowych, jak i szkółek produkujących materiał rozmnożeniowy. Atakuje przede wszystkim liście, ale przy silnym porażeniu może rozprzestrzenić się systemicznie i infekować także ogonki liściowe, rozłogi, kwiaty, a nawet koronę truskawki. W sprzyjających warunkach pogodowych prowadzi do gwałtownego więdnięcia i zamierania całych roślin.

Chorobę wywołuje bakteria Xanthomonas fragariae. Jest to gram-ujemna pałeczka z rodziny Xanthomonadaceae. Posiada charakterystyczny żółty barwnik (ksantomonadynę), który często nadaje koloniom bakteryjnym kolor kremowo-żółty. Bakteria jest fakultatywnie tlenowa i porusza się dzięki jednemu lub kilku rzęskom.

Biologia
Patogen zasiedla tkanki roślinne, gdzie namnaża się międzykomórkowo, a przy sprzyjających warunkach może przenikać do wiązek przewodzących. Bakteria wytwarza śluzowe wydzieliny, które w warunkach wysokiej wilgotności są widoczne na powierzchni porażonych organów jako wodniste krople. Po wyschnięciu krople te brunatnieją i pozostawiają charakterystyczne ślady.

Źródło infekcji
Głównym źródłem infekcji są porażone sadzonki, które mogą być bezobjawowe, ale przenoszą bakterie na nowe plantacje. Patogen zimuje w tkankach roślinnych (korona, ogonki liściowe, liście), skąd na wiosnę rozprzestrzenia się na kolejne organy.

Rozprzestrzenianie
Rozprzestrzenianie odbywa się głównie przez krople wody podczas deszczu i deszczowania. Patogen może być również przenoszony mechanicznie – przez ludzi, maszyny rolnicze czy owady. Wysoka wilgotność i intensywne opady znacząco zwiększają tempo infekcji.

Temperatura optymalna do rozwoju wynosi ok. 20°C (rozwój możliwy również w niższych temperaturach, co odróżnia tę bakterię od wielu innych patogenów).
Wysoka wilgotność powietrza i długotrwałe zwilżenie powierzchni liści są niezbędne do rozwoju choroby. Dlatego intensywne opady lub nawadnianie deszczowniane sprzyjają epidemiom.
Czas rozwoju: pierwsze objawy mogą wystąpić już kilka dni po infekcji, zwłaszcza w okresach deszczowych.
Termin występowania: największe nasilenie choroby obserwuje się wiosną i wczesnym latem, a także jesienią w warunkach chłodnej i wilgotnej pogody.

Liście
Pierwsze objawy to małe, wodniste, półprzezroczyste plamy o średnicy 1-4 mm, widoczne na dolnej stronie liścia między nerwami. Z czasem plamy powiększają się, zlewają i stają się widoczne także na górnej stronie liścia jako kanciaste, czerwonobrunatne zmiany. W warunkach wysokiej wilgotności na powierzchni plam pojawiają się krople bakteryjnego wysięku, które po zaschnięciu brunatnieją. Gdy plamy występują licznie, tkanka liścia ulega rozerwaniu, a liść przyjmuje postrzępiony wygląd.
Rozłogi, ogonki liściowe i szypułki
Widoczne są wydłużone, ciemnobrązowe lub czarne plamy, często z centralnym wysiękiem bakteryjnym. Z czasem zmiany mogą powodować więdnięcie i zamieranie całych rozłogów lub ogonków.
Korona roślin
W przypadku infekcji systemicznej bakterie przenikają do tkanek przewodzących. Na przekroju poprzecznym korony widoczne są wodniste, brunatne smugi, zwykle po jednej stronie. Silnie porażone rośliny więdną i zamierają.

Choroba prowadzi do dużych strat plonu. Zaatakowane rośliny są osłabione, a w sprzyjających warunkach może dojść do zamierania całych plantacji. Straty są szczególnie wysokie na plantacjach nawadnianych deszczownią i w latach o dużej ilości opadów.

• Metody agrotechniczne
  Zakładanie plantacji wyłącznie z kwalifikowanych i zdrowych sadzonek, wolnych od bakterii.
  Ograniczanie lub unikanie nawadniania deszczownianego, które sprzyja rozprzestrzenianiu się patogenu; zalecane jest stosowanie nawadniania kropelkowego.
  Sadzenie na stanowiskach przewiewnych i unikanie nadmiernej wilgotności gleby.
  Systematyczne usuwanie i niszczenie porażonych roślin oraz resztek roślinnych z pola.
  Przestrzeganie zasad higieny podczas prac polowych – czyszczenie narzędzi, ograniczanie poruszania się po plantacji w czasie mokrej pogody.
• Metody chemiczne
  Zabiegi ochronne powinny być prowadzone od fazy trzeciego rozwiniętego liścia aż do początku wybarwiania pierwszych owoców.
  Przy dużym nasileniu choroby zabiegi można powtarzać aż do momentu wybarwiania owoców, pamiętając o przestrzeganiu okresów karencji.
  Najczęściej stosuje się preparaty miedziowe, które ograniczają rozwój bakterii, choć nie eliminują całkowicie patogenu. Badania wskazują również na potencjał biopreparatów (np. na bazie bakterii z rodzaju Bacillus), które mogą ograniczać nasilenie objawów.

1. Chemiczne środki ochrony roślin

To zarejestrowane produkty do ochrony roślin, charakteryzujące się okresem karencji oraz możliwością pozostawiania pozostałości substancji aktywnych. Najczęściej są to fungicydy, głównie skuteczne wobec patogenów grzybowych. Zasadniczo nie działają na bakterie i wirusy.

Podział ze względu na sposób działania:

• Środki kontaktowe (powierzchniowe) – pokrywają powierzchnię roślin, nie wnikając do wnętrza. Działają tylko tam, gdzie zostały naniesione, przez co są narażone na spłukiwanie i degradację. Ich skuteczność zwiększa się poprzez stosowanie adiuwantów.
• Środki wgłębne (translaminarne) – częściowo wnikają w tkanki rośliny, zwykle przez aparaty szparkowe, lecz działają tylko w miejscu aplikacji.
• Środki systemiczne – przenikają do wnętrza rośliny i są transportowane wraz z sokami, co pozwala na ochronę także części, które nie były bezpośrednio opryskane. Mogą być stosowane dolistnie lub przez system korzeniowy (z fertygacją). Często mają wydłużony okres karencji.

2. Biopestycydy (biologiczne środki ochrony roślin)
To preparaty często dopuszczone do produkcji ekologicznej, zwykle o bardzo krótkim lub zerowym okresie karencji i bez pozostałości, zawierają:
– mikroorganizmy (szczepy bakterii, grzybów, drożdży),
– ekstrakty roślinne,
– naturalne olejki,
– związki mineralne (jak wodorowęglan potasu).

Ze względu na sposób działania w grupie biopestycydów wyróżniono preparaty:
– kontaktowe – mikroorganizmy tworzą barierę mikrobiologiczną, konkurują z patogenami (tzw. efekt „zajętego krzesła”) lub wytwarzają metabolity zwalczające patogeny. Ich działanie jest zależne od czynników zewnętrznych (UV, deszcz).
– wgłębne (translaminarne) – dotyczy nielicznych naturalnych preparatów, które przenikają płytko w tkanki.
– systemiczne – bardzo rzadkie wśród biopestycydów, mogą występować tylko przy określonych formulacjach, głównie dostarczanych przez system korzeniowy.

3. Biostymulatory
Choć biostymulatory nie są środkami ochrony roślin, mogą pośrednio ograniczać rozwój chorób, wzmacniając odporność roślin na stresy biotyczne (patogeny) i abiotyczne (warunki środowiskowe).

Wśród biostymulatorów wyróżniono dwa rodzaje:

• Mikrobiologiczne – działają kontaktowo, poprzez zasiedlanie powierzchni roślin i konkurencję z patogenami.
• Niemikrobiologiczne – mogą działać kontaktowo, wgłębnie i systemicznie (najczęściej przy aplikacji przez system korzeniowy, np. fertygację). Do tej grupy należy zaliczyć Agro ECA Protect.

4. Nawozy o działaniu wspierającym zdrowotność
Niektóre nawozy wykazują działanie ograniczające choroby, choć formalnie nie są ŚOR. Przykładem są:

• nawozy miedziowe i srebrne (działanie kontaktowe i odkażające),
• wodorowęglan potasu, sodu (działanie powierzchniowe, zmieniające pH na niekorzystne dla patogenów).

Działają: kontaktowo, czasem wgłębne, systemiczne głównie przy aplikacji do gleby.

5. Preparaty mikrobiologiczne zarejestrowane jako nawozy
Podobnie jak biopestycydy mikrobiologiczne, działają wyłącznie kontaktowo, kolonizując powierzchnie roślin i tworząc barierę biologiczną przeciw patogenom (tzw. efekt „zajętego krzesła” lub wytwarzają metabolity/enzymy).

Skuteczna ochrona roślin przed chorobami opiera się na dostosowaniu strategii działania do fazy rozwoju patogena. Wyróżniamy trzy główne metody stosowania preparatów ograniczających i zwalczających choroby.

1. Metoda zapobiegawcza (profilaktyczna)
Polega na cyklicznym stosowaniu preparatów ochronnych jeszcze przed kontaktem patogena z rośliną oraz przed rozpoczęciem infekcji.

Stosowane środki:

• Chemiczne środki ochrony roślin (ŚOR) – głównie fungicydy zapobiegawcze, które inaktywują inokulum patogena, uniemożliwiając kiełkowanie zarodników oraz penetrację tkanek roślinnych. Skuteczność zależy od odporności substancji aktywnej na zmywanie oraz zdolności przemieszczania się do nowych przyrostów rośliny.
• Preparaty mikrobiologiczne (biopestycydy, biostymulatory mikrobiologiczne, nawozy mikrobiologiczne) – działają przez zasiedlanie powierzchni rośliny lub strefy korzeniowej, tworząc barierę mikrobiologiczną oraz wytwarzając metabolity i enzymy hamujące rozwój patogenów.
• Nawozy nieorganiczne o działaniu wspierającym zdrowotność – jak nawozy miedziowe lub potasowe, wykazujące działanie ograniczające rozwój patogenów poprzez bezpośredni kontakt i zmianę warunków środowiskowych na niekorzystne dla rozwoju chorób.

2. Metoda interwencyjna
Polega na zastosowaniu preparatów bezpośrednio po rozpoczęciu infekcji, ale przed pojawieniem się widocznych objawów chorobowych. Staje się coraz powszechniejsza dzięki precyzyjnym systemom monitoringu infekcji, takich jak Farm Smart, który umożliwia wykonanie zabiegu we właściwym momencie, zanim pojawią się objawy chorobowe na roślinie.
Korzyści wynikające ze stosowania ochrony na podstawie systemu Farm Smart:
– redukcja liczby zabiegów nawet o 30% w porównaniu do metody profilaktycznej.
– najwyższa skuteczność preparatów o działaniu kontaktowym wobec młodych stadiów rozwojowych patogenów.

Stosowane środki:

• Chemiczne środki ochrony roślin – fungicydy kontaktowe o działaniu grzybobójczym lub bakteriobójczym, skuteczne w początkowej fazie infekcji.
• Biopestycydy – np. preparaty zawierające substancje wysuszające lub hamujące rozwój strzępek grzybni.
• Biostymulatory niemikrobiologiczne oraz nawozy nieorganiczne – zawierające składniki aktywne o właściwościach ograniczających rozwój patogenów jak krzem, potas, miedź.

Uwaga: Skuteczność interwencyjna ogranicza się do okresu 48–96 godzin od infekcji. Po tym czasie patogeny przenikają do wnętrza rośliny, gdzie środki kontaktowe tracą efektywność.

3. Metoda wyniszczająca (działanie antysporulacyjne)
Stosowana po wystąpieniu widocznych objawów choroby. Celem jest zahamowanie dalszego rozwoju patogena oraz ograniczenie jego rozprzestrzeniania.
Warunek skuteczności – preparaty muszą mieć działanie wgłębne lub systemiczne, aby dotrzeć do patogena rozwijającego się wewnątrz tkanek roślinnych.

Stosowane środki:

• Chemiczne środki ochrony roślin – fungicydy systemiczne lub wgłębne (translaminarne), działające wewnątrz rośliny, w miejscach uszkodzeń i infekcji.
• Biopestycydy – nieliczne preparaty o udokumentowanym działaniu wgłębnym.
• Biostymulatory niemikrobiologiczne oraz nawozy nieorganiczne – zawierające substancje aktywne o działaniu ograniczającym rozwój chorób, które mogą przenikać do wnętrza rośliny poprzez system korzeniowy lub tkanki.