Mączniak prawdziwy truskawki

Mączniak prawdziwy truskawki to jedna z najczęściej występujących chorób grzybowych w uprawach truskawek na całym świecie, zarówno w warunkach polowych, jak i pod osłonami. Choroba powoduje znaczne obniżenie plonu i jakości owoców. Najbardziej podatne na infekcję są liście i zielone owoce, ale patogen może porażać wszystkie nadziemne organy rośliny.
Choroba szczególnie intensywnie rozwija się w uprawach pod osłonami, gdzie warunki wilgotności i temperatury sprzyjają jej szybkiemu rozprzestrzenianiu. Mączniak stanowi zagrożenie gospodarcze nie tylko z powodu strat w plonie, lecz także z uwagi na obniżenie wartości handlowej owoców, które stają się nieatrakcyjne wizualnie i mniej trwałe w obrocie handlowym.

Sprawcą choroby jest grzyb Podosphaera aphanis (synonim historyczny Sphaerotheca macularis f. sp. fragariae, Podosphaera fragariae) należący do rodziny Erysiphaceae. Jest obligatoryjny pasożyt rozwijający się na żywych tkankach. Na powierzchni liści i owoców tworzy biały, mączysty nalot złożony z grzybni, trzonków konidialnych i zarodników konidialnych. W dalszej fazie cyklu życiowego patogen może tworzyć także owocniki płciowe (klejstotecja), co umożliwia mu przetrwanie w niekorzystnych warunkach.

Biologia
Grzyb zimuje w postaci grzybni na liściach lub w stadium przetrwalnym (klejstotecja). Wiosną z zimujących struktur uwalniane są zarodniki, które infekują młode tkanki. Cykl infekcji wtórnych opiera się na zarodnikach konidialnych, przenoszonych przez wiatr i rozprzestrzeniających się w obrębie plantacji. Infekcja zachodzi poprzez bezpośrednie wnikanie strzępek infekcyjnych do epidermy liścia.

Źródło infekcji
Źródłem infekcji pierwotnych są porażone liście z poprzedniego sezonu oraz klejstotecja. W dalszej części sezonu głównym źródłem infekcji wtórnych są konidia.

Rozprzestrzenianie
Patogen rozprzestrzenia się głównie za pośrednictwem wiatru, który przenosi konidia na kolejne liście, kwiaty i owoce. W warunkach szklarniowych rozprzestrzenianie przyspieszają także ruchy powietrza oraz wysoka wilgotność.

Temperatura optymalna do rozwoju to 15-27°C. Rozwój jest możliwy również przy nieco niższych temperaturach, ale wówczas infekcja postępuje wolniej.
Wysoka wilgotność powietrza sprzyja infekcjom, przy czym do kiełkowania zarodników nie jest konieczne zwilżenie liści kroplami wody (co odróżnia mączniaka od wielu innych patogenów grzybowych).
Termin występowania choroby: pierwsze objawy obserwuje się zazwyczaj w drugiej połowie maja, a w uprawach pod osłonami nawet wcześniej.
Czas rozwoju: choroba może rozwijać się bardzo szybko, a infekcje wtórne powtarzają się wielokrotnie w sezonie. W sprzyjających warunkach epidemie mączniaka mogą objąć dużą część plantacji.

Liście
Pierwsze objawy to biały, mączysty nalot występujący głównie na dolnej stronie blaszki liściowej. W szklarni nalot może występować po obu stronach liścia. Silnie porażone liście zwijają się łódkowato ku górze, brzegi często czerwienieją, a na górnej stronie blaszki tworzą się chlorotyczne, a następnie brunatnoczerwone plamy, które często przechodzą w nekrozy. Ogranicza to powierzchnię asymilacyjną i osłabia roślinę.
Kwiaty
Porażone kwiaty brunatnieją i obumierają.
Owoce
Zielone zawiązki owoców są szczególnie wrażliwe. Porażone owoce drobnieją, są zdeformowane, słabo się wybarwiają, brunatnieją i zasychają. Owoce porażone na krótko przed zbiorem tracą wartość handlową z powodu mączystego nalotu na skórce.
Cała roślina
Silne porażenie prowadzi do osłabienia wzrostu, zmniejszenia plonu i pogorszenia jakości owoców.

Mączniak prawdziwy truskawki powoduje znaczne straty w plonie – nie tylko ilościowe, lecz przede wszystkim jakościowe. Zmniejsza masę owoców, pogarsza ich wygląd i trwałość. Z tego powodu jest jednym z najważniejszych patogenów w intensywnych uprawach truskawki, zwłaszcza pod osłonami.

• Metody agrotechniczne
  Sadzenie wyłącznie zdrowych, kwalifikowanych sadzonek.
  Uprawa odmian mniej podatnych na mączniaka, unikanie odmian bardzo podatnych, takich jak ‘Elsanta’, ‘Darselect’, ‘Honeoye’, ‘Marmolada’.
  Odpowiednie rozstawy i prześwietlanie plantacji, co poprawia przewiewność i ogranicza wilgotność mikroklimatu.
  Dostosowanie nawożenia azotem do potrzeb roślin, unikanie nadmiernego nawożenia, które sprzyja infekcjom.
  Regularne odchwaszczanie plantacji, by zmniejszyć ryzyko utrzymywania się wysokiej wilgotności.
• Metody chemiczne
  Pierwsze zabiegi należy wykonać po wystąpieniu pierwszych objawów choroby, zazwyczaj w początkowej fazie kwitnienia.
  W sezonie wykonuje się 2-3 opryski w odstępach 7-10 dni, a w niektóre lata konieczne jest dodatkowe 1-2 zabiegi po zbiorze owoców.
  Na plantacjach owocujących część fungicydów stosowanych przeciwko szarej pleśni (Botrytis cinerea) ogranicza jednocześnie rozwój mączniaka.
  Na plantacjach matecznych zabiegi należy rozpocząć pod koniec maja i kontynuować je do początku września co 7-10 dni.
  W uprawach pod osłonami ochrona chemiczna jest szczególnie ważna. Konieczne są regularne zabiegi co 7-10 dni od chwili pojawienia się pierwszych objawów.

1. Chemiczne środki ochrony roślin

To zarejestrowane produkty do ochrony roślin, charakteryzujące się okresem karencji oraz możliwością pozostawiania pozostałości substancji aktywnych. Najczęściej są to fungicydy, głównie skuteczne wobec patogenów grzybowych. Zasadniczo nie działają na bakterie i wirusy.

Podział ze względu na sposób działania:

• Środki kontaktowe (powierzchniowe) – pokrywają powierzchnię roślin, nie wnikając do wnętrza. Działają tylko tam, gdzie zostały naniesione, przez co są narażone na spłukiwanie i degradację. Ich skuteczność zwiększa się poprzez stosowanie adiuwantów.
• Środki wgłębne (translaminarne) – częściowo wnikają w tkanki rośliny, zwykle przez aparaty szparkowe, lecz działają tylko w miejscu aplikacji.
• Środki systemiczne – przenikają do wnętrza rośliny i są transportowane wraz z sokami, co pozwala na ochronę także części, które nie były bezpośrednio opryskane. Mogą być stosowane dolistnie lub przez system korzeniowy (z fertygacją). Często mają wydłużony okres karencji.

2. Biopestycydy (biologiczne środki ochrony roślin)
To preparaty często dopuszczone do produkcji ekologicznej, zwykle o bardzo krótkim lub zerowym okresie karencji i bez pozostałości, zawierają:
– mikroorganizmy (szczepy bakterii, grzybów, drożdży),
– ekstrakty roślinne,
– naturalne olejki,
– związki mineralne (jak wodorowęglan potasu).

Ze względu na sposób działania w grupie biopestycydów wyróżniono preparaty:
– kontaktowe – mikroorganizmy tworzą barierę mikrobiologiczną, konkurują z patogenami (tzw. efekt „zajętego krzesła”) lub wytwarzają metabolity zwalczające patogeny. Ich działanie jest zależne od czynników zewnętrznych (UV, deszcz).
– wgłębne (translaminarne) – dotyczy nielicznych naturalnych preparatów, które przenikają płytko w tkanki.
– systemiczne – bardzo rzadkie wśród biopestycydów, mogą występować tylko przy określonych formulacjach, głównie dostarczanych przez system korzeniowy.

3. Biostymulatory
Choć biostymulatory nie są środkami ochrony roślin, mogą pośrednio ograniczać rozwój chorób, wzmacniając odporność roślin na stresy biotyczne (patogeny) i abiotyczne (warunki środowiskowe).

Wśród biostymulatorów wyróżniono dwa rodzaje:

• Mikrobiologiczne – działają kontaktowo, poprzez zasiedlanie powierzchni roślin i konkurencję z patogenami.
• Niemikrobiologiczne – mogą działać kontaktowo, wgłębnie i systemicznie (najczęściej przy aplikacji przez system korzeniowy, np. fertygację). Do tej grupy należy zaliczyć Agro ECA Protect.

4. Nawozy o działaniu wspierającym zdrowotność
Niektóre nawozy wykazują działanie ograniczające choroby, choć formalnie nie są ŚOR. Przykładem są:

• nawozy miedziowe i srebrne (działanie kontaktowe i odkażające),
• wodorowęglan potasu, sodu (działanie powierzchniowe, zmieniające pH na niekorzystne dla patogenów).

Działają: kontaktowo, czasem wgłębne, systemiczne głównie przy aplikacji do gleby.

5. Preparaty mikrobiologiczne zarejestrowane jako nawozy
Podobnie jak biopestycydy mikrobiologiczne, działają wyłącznie kontaktowo, kolonizując powierzchnie roślin i tworząc barierę biologiczną przeciw patogenom (tzw. efekt „zajętego krzesła” lub wytwarzają metabolity/enzymy).

Skuteczna ochrona roślin przed chorobami opiera się na dostosowaniu strategii działania do fazy rozwoju patogena. Wyróżniamy trzy główne metody stosowania preparatów ograniczających i zwalczających choroby.

1. Metoda zapobiegawcza (profilaktyczna)
Polega na cyklicznym stosowaniu preparatów ochronnych jeszcze przed kontaktem patogena z rośliną oraz przed rozpoczęciem infekcji.

Stosowane środki:

• Chemiczne środki ochrony roślin (ŚOR) – głównie fungicydy zapobiegawcze, które inaktywują inokulum patogena, uniemożliwiając kiełkowanie zarodników oraz penetrację tkanek roślinnych. Skuteczność zależy od odporności substancji aktywnej na zmywanie oraz zdolności przemieszczania się do nowych przyrostów rośliny.
• Preparaty mikrobiologiczne (biopestycydy, biostymulatory mikrobiologiczne, nawozy mikrobiologiczne) – działają przez zasiedlanie powierzchni rośliny lub strefy korzeniowej, tworząc barierę mikrobiologiczną oraz wytwarzając metabolity i enzymy hamujące rozwój patogenów.
• Nawozy nieorganiczne o działaniu wspierającym zdrowotność – jak nawozy miedziowe lub potasowe, wykazujące działanie ograniczające rozwój patogenów poprzez bezpośredni kontakt i zmianę warunków środowiskowych na niekorzystne dla rozwoju chorób.

2. Metoda interwencyjna
Polega na zastosowaniu preparatów bezpośrednio po rozpoczęciu infekcji, ale przed pojawieniem się widocznych objawów chorobowych. Staje się coraz powszechniejsza dzięki precyzyjnym systemom monitoringu infekcji, takich jak Farm Smart, który umożliwia wykonanie zabiegu we właściwym momencie, zanim pojawią się objawy chorobowe na roślinie.
Korzyści wynikające ze stosowania ochrony na podstawie systemu Farm Smart:
– redukcja liczby zabiegów nawet o 30% w porównaniu do metody profilaktycznej.
– najwyższa skuteczność preparatów o działaniu kontaktowym wobec młodych stadiów rozwojowych patogenów.

Stosowane środki:

• Chemiczne środki ochrony roślin – fungicydy kontaktowe o działaniu grzybobójczym lub bakteriobójczym, skuteczne w początkowej fazie infekcji.
• Biopestycydy – np. preparaty zawierające substancje wysuszające lub hamujące rozwój strzępek grzybni.
• Biostymulatory niemikrobiologiczne oraz nawozy nieorganiczne – zawierające składniki aktywne o właściwościach ograniczających rozwój patogenów jak krzem, potas, miedź.

Uwaga: Skuteczność interwencyjna ogranicza się do okresu 48–96 godzin od infekcji. Po tym czasie patogeny przenikają do wnętrza rośliny, gdzie środki kontaktowe tracą efektywność.

3. Metoda wyniszczająca (działanie antysporulacyjne)
Stosowana po wystąpieniu widocznych objawów choroby. Celem jest zahamowanie dalszego rozwoju patogena oraz ograniczenie jego rozprzestrzeniania.
Warunek skuteczności – preparaty muszą mieć działanie wgłębne lub systemiczne, aby dotrzeć do patogena rozwijającego się wewnątrz tkanek roślinnych.

Stosowane środki:

• Chemiczne środki ochrony roślin – fungicydy systemiczne lub wgłębne (translaminarne), działające wewnątrz rośliny, w miejscach uszkodzeń i infekcji.
• Biopestycydy – nieliczne preparaty o udokumentowanym działaniu wgłębnym.
• Biostymulatory niemikrobiologiczne oraz nawozy nieorganiczne – zawierające substancje aktywne o działaniu ograniczającym rozwój chorób, które mogą przenikać do wnętrza rośliny poprzez system korzeniowy lub tkanki.