Zgnilizna korony truskawki

Zgnilizna korony truskawki jest jedną z najgroźniejszych chorób wywoływanych przez organizmy grzybopodobne z rodzaju Phytophthora. Powoduje poważne straty w uprawach truskawek na całym świecie, zarówno w produkcji towarowej, jak i w szkółkach. Choroba prowadzi do gwałtownego więdnięcia i zamierania roślin, szczególnie w okresie kwitnienia i owocowania, kiedy zapotrzebowanie na wodę i składniki pokarmowe jest największe.
Patogen infekuje głównie koronę (skróconą łodygę), ale może rozwijać się również w korzeniach. Choroba jest szczególnie niebezpieczna na plantacjach intensywnie nawadnianych i na stanowiskach o ciężkiej, wilgotnej glebie. W sprzyjających warunkach może doprowadzić do masowego zamierania roślin, a w konsekwencji do strat plonu przekraczających nawet 50%.

Sprawcą choroby jest Phytophthora cactorum, organizm grzybopodobny z grupy lęgniowców (Oomycota).
Wytwarza dwa typy zarodników: zoospory powstające w sporangiach, zdolne do aktywnego poruszania się w wodzie i łatwo infekujące tkanki roślin oraz oospory o grubych ścianach, które pełnią funkcję przetrwalnikową i umożliwiają długotrwałe przeżycie w glebie.

Biologia i cykl rozwojowy
Patogen zimuje w glebie i resztkach roślinnych w postaci oospor. W warunkach wysokiej wilgotności powstają sporangia, z których uwalniane są ruchliwe zoospory. Zoospory poruszają się w warstwie wody glebowej, infekując tkanki korzeni i korony. Patogen wnika przez rany lub naturalne otwory i rozwija się w tkankach przewodzących, powodując ich zniszczenie i zablokowanie transportu wody.

Źródło infekcji
Głównym źródłem infekcji są gleba i materiał nasadzeniowy skażony patogenem. Zakażone sadzonki mogą wprowadzać chorobę na nowe plantacje.

Rozprzestrzenianie
Rozprzestrzenianie odbywa się głównie poprzez wodę w glebie, intensywne deszczowanie, spływy powierzchniowe oraz przenoszenie patogenu na narzędziach i maszynach rolniczych. Ze względu na zdolność tworzenia oospor, P. cactorum może przetrwać w glebie wiele lat.

Optymalna temperatura wymagana do rozwoju to około 21°C, ale patogen może rozwinąć się także w zakresie 15-25°C.
Do infekcji niezbędna jest wysoka wilgotność gleby i obecność wolnej wody, ponieważ zoospory poruszają się aktywnie tylko w środowisku wodnym.
Najczęściej objawy pojawiają się wiosną i latem, w okresach intensywnego wzrostu i kwitnienia, ale infekcje mogą wystąpić także jesienią przy długotrwałej wilgoci.
Czas i szybkość rozwoju – rośliny rozwijające się z porażonych sadzonek więdną zwykle gwałtownie w okresie kwitnienia; w warunkach upału i suszy rozwój patogenu może zostać zahamowany, co powoduje pozorne „wyzdrowienie” roślin, ale infekcja pozostaje utajona.

Cała roślina
Charakterystyczne jest jednoczesne więdnięcie wszystkich liści rośliny – zarówno starszych, jak i młodszych. Roślina gwałtownie traci turgor i zamiera.
Korona
Na przekroju podłużnym widoczna jest brązowo-czerwona, często paskowana zgnilizna. Jesienią tkanki ulegają skorkowaceniu i stają się suche.
Korzenie
Mogą być porażone, co powoduje ich brunatnienie i gnicie, ograniczając pobieranie wody i składników pokarmowych.

Nie zawsze dochodzi do całkowitego zamierania roślin. W okresach suchej, upalnej pogody rozwój patogenu ulega spowolnieniu, a roślina może przejściowo odzyskiwać zdolność wzrostu, jednak pozostaje porażona i stanowi źródło infekcji.

• Metody agrotechniczne
  Powinno być stosowane wyłącznie zdrowe, kwalifikowane sadzonki. Końcówka rozłogu powinna być zielona, a na przekroju korony tkanki jasne. W przypadku brązowych przebarwień sadzonki nie powinny być sadzone.
  Zalecana jest uprawa odmian mniej podatnych, takich jak ‘Dukat’, ‘Senga Sengana’, ‘Selva’, a należy unikać odmian bardzo podatnych, jak ‘Elsanta’, ‘Honeoye’ i ‘Korona’.
  Plantacje powinny być zakładane na stanowiskach o dobrej przepuszczalności, unikając gleb ciężkich i podmokłych.
  Należy stosować systemy nawadniania kropelkowego zamiast deszczowania, aby ograniczyć rozprzestrzenianie się zoospor.
  Wskazane jest unikanie zagęszczenia plantacji oraz dbanie o przewiewność roślin, co zmniejsza czas utrzymywania się wilgoci w glebie i przy podstawie roślin.
• Metody chemiczne
  W ochronie chemicznej stosowane są fungicydy układowe z grupy fosforynów, fenylamidów (np. metalaksyl-M) czy inhibitory biosyntezy steroli, które wykazują skuteczność przeciwko organizmom z rodzaju Phytophthora.
  Zabiegi powinny być prowadzone zapobiegawczo na plantacjach, gdzie choroba wcześniej występowała, lub interwencyjnie po zaobserwowaniu pierwszych objawów.
  Ze względu na ryzyko powstawania odporności zalecane jest stosowanie rotacji preparatów o różnych mechanizmach działania.

1. Chemiczne środki ochrony roślin

To zarejestrowane produkty do ochrony roślin, charakteryzujące się okresem karencji oraz możliwością pozostawiania pozostałości substancji aktywnych. Najczęściej są to fungicydy, głównie skuteczne wobec patogenów grzybowych. Zasadniczo nie działają na bakterie i wirusy.

Podział ze względu na sposób działania:

• Środki kontaktowe (powierzchniowe) – pokrywają powierzchnię roślin, nie wnikając do wnętrza. Działają tylko tam, gdzie zostały naniesione, przez co są narażone na spłukiwanie i degradację. Ich skuteczność zwiększa się poprzez stosowanie adiuwantów.
• Środki wgłębne (translaminarne) – częściowo wnikają w tkanki rośliny, zwykle przez aparaty szparkowe, lecz działają tylko w miejscu aplikacji.
• Środki systemiczne – przenikają do wnętrza rośliny i są transportowane wraz z sokami, co pozwala na ochronę także części, które nie były bezpośrednio opryskane. Mogą być stosowane dolistnie lub przez system korzeniowy (z fertygacją). Często mają wydłużony okres karencji.

2. Biopestycydy (biologiczne środki ochrony roślin)
To preparaty często dopuszczone do produkcji ekologicznej, zwykle o bardzo krótkim lub zerowym okresie karencji i bez pozostałości, zawierają:
– mikroorganizmy (szczepy bakterii, grzybów, drożdży),
– ekstrakty roślinne,
– naturalne olejki,
– związki mineralne (jak wodorowęglan potasu).

Ze względu na sposób działania w grupie biopestycydów wyróżniono preparaty:
– kontaktowe – mikroorganizmy tworzą barierę mikrobiologiczną, konkurują z patogenami (tzw. efekt „zajętego krzesła”) lub wytwarzają metabolity zwalczające patogeny. Ich działanie jest zależne od czynników zewnętrznych (UV, deszcz).
– wgłębne (translaminarne) – dotyczy nielicznych naturalnych preparatów, które przenikają płytko w tkanki.
– systemiczne – bardzo rzadkie wśród biopestycydów, mogą występować tylko przy określonych formulacjach, głównie dostarczanych przez system korzeniowy.

3. Biostymulatory
Choć biostymulatory nie są środkami ochrony roślin, mogą pośrednio ograniczać rozwój chorób, wzmacniając odporność roślin na stresy biotyczne (patogeny) i abiotyczne (warunki środowiskowe).

Wśród biostymulatorów wyróżniono dwa rodzaje:

• Mikrobiologiczne – działają kontaktowo, poprzez zasiedlanie powierzchni roślin i konkurencję z patogenami.
• Niemikrobiologiczne – mogą działać kontaktowo, wgłębnie i systemicznie (najczęściej przy aplikacji przez system korzeniowy, np. fertygację). Do tej grupy należy zaliczyć Agro ECA Protect.

4. Nawozy o działaniu wspierającym zdrowotność
Niektóre nawozy wykazują działanie ograniczające choroby, choć formalnie nie są ŚOR. Przykładem są:

• nawozy miedziowe i srebrne (działanie kontaktowe i odkażające),
• wodorowęglan potasu, sodu (działanie powierzchniowe, zmieniające pH na niekorzystne dla patogenów).

Działają: kontaktowo, czasem wgłębne, systemiczne głównie przy aplikacji do gleby.

5. Preparaty mikrobiologiczne zarejestrowane jako nawozy
Podobnie jak biopestycydy mikrobiologiczne, działają wyłącznie kontaktowo, kolonizując powierzchnie roślin i tworząc barierę biologiczną przeciw patogenom (tzw. efekt „zajętego krzesła” lub wytwarzają metabolity/enzymy).

Skuteczna ochrona roślin przed chorobami opiera się na dostosowaniu strategii działania do fazy rozwoju patogena. Wyróżniamy trzy główne metody stosowania preparatów ograniczających i zwalczających choroby.

1. Metoda zapobiegawcza (profilaktyczna)
Polega na cyklicznym stosowaniu preparatów ochronnych jeszcze przed kontaktem patogena z rośliną oraz przed rozpoczęciem infekcji.

Stosowane środki:

• Chemiczne środki ochrony roślin (ŚOR) – głównie fungicydy zapobiegawcze, które inaktywują inokulum patogena, uniemożliwiając kiełkowanie zarodników oraz penetrację tkanek roślinnych. Skuteczność zależy od odporności substancji aktywnej na zmywanie oraz zdolności przemieszczania się do nowych przyrostów rośliny.
• Preparaty mikrobiologiczne (biopestycydy, biostymulatory mikrobiologiczne, nawozy mikrobiologiczne) – działają przez zasiedlanie powierzchni rośliny lub strefy korzeniowej, tworząc barierę mikrobiologiczną oraz wytwarzając metabolity i enzymy hamujące rozwój patogenów.
• Nawozy nieorganiczne o działaniu wspierającym zdrowotność – jak nawozy miedziowe lub potasowe, wykazujące działanie ograniczające rozwój patogenów poprzez bezpośredni kontakt i zmianę warunków środowiskowych na niekorzystne dla rozwoju chorób.

2. Metoda interwencyjna
Polega na zastosowaniu preparatów bezpośrednio po rozpoczęciu infekcji, ale przed pojawieniem się widocznych objawów chorobowych. Staje się coraz powszechniejsza dzięki precyzyjnym systemom monitoringu infekcji, takich jak Farm Smart, który umożliwia wykonanie zabiegu we właściwym momencie, zanim pojawią się objawy chorobowe na roślinie.
Korzyści wynikające ze stosowania ochrony na podstawie systemu Farm Smart:
– redukcja liczby zabiegów nawet o 30% w porównaniu do metody profilaktycznej.
– najwyższa skuteczność preparatów o działaniu kontaktowym wobec młodych stadiów rozwojowych patogenów.

Stosowane środki:

• Chemiczne środki ochrony roślin – fungicydy kontaktowe o działaniu grzybobójczym lub bakteriobójczym, skuteczne w początkowej fazie infekcji.
• Biopestycydy – np. preparaty zawierające substancje wysuszające lub hamujące rozwój strzępek grzybni.
• Biostymulatory niemikrobiologiczne oraz nawozy nieorganiczne – zawierające składniki aktywne o właściwościach ograniczających rozwój patogenów jak krzem, potas, miedź.

Uwaga: Skuteczność interwencyjna ogranicza się do okresu 48–96 godzin od infekcji. Po tym czasie patogeny przenikają do wnętrza rośliny, gdzie środki kontaktowe tracą efektywność.

3. Metoda wyniszczająca (działanie antysporulacyjne)
Stosowana po wystąpieniu widocznych objawów choroby. Celem jest zahamowanie dalszego rozwoju patogena oraz ograniczenie jego rozprzestrzeniania.
Warunek skuteczności – preparaty muszą mieć działanie wgłębne lub systemiczne, aby dotrzeć do patogena rozwijającego się wewnątrz tkanek roślinnych.

Stosowane środki:

• Chemiczne środki ochrony roślin – fungicydy systemiczne lub wgłębne (translaminarne), działające wewnątrz rośliny, w miejscach uszkodzeń i infekcji.
• Biopestycydy – nieliczne preparaty o udokumentowanym działaniu wgłębnym.
• Biostymulatory niemikrobiologiczne oraz nawozy nieorganiczne – zawierające substancje aktywne o działaniu ograniczającym rozwój chorób, które mogą przenikać do wnętrza rośliny poprzez system korzeniowy lub tkanki.